O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

Ijtimoiy samaradorlik - ishlab chiqarish samaradorligining mehnat 
sharoitlarini, uning ijodkorlik mazmunini boyitish, akliy va jismoniy mehnat 
o‘rtasidagi farqni yo‘kotishni ifodalaydi. 
Iqtisodiy samaradorlik ijtimoiy samaradorlikka nisbatan birlamchi xisoblanadi, 
chunki iqtisodiy yutuklar korxonaning ijtimoiy muammolarini xal qilishga 
yordamlashadi. Samaradorlik tufayli korxona kuyidagilarga ega bo‘ladi: 

---

131 

o‘zining iqtisodiy barqarorligini va raqobatbardoshliligini ta’minlaydi; 

o‘z imidjini yaxshilaydi va xamkorlar bilan alokalarini mustaxkamlaydi; 

xodimlarning iqtisodiy va ijtimoiy axvolini yaxshilaydi. 
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish quyidagi omillar bilan bog‘liq bo‘ladi: 

bozor talablariga javob beruvchi yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishda 
eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqarishning maksimal xajmini ta’minlovchi, 
optimal ishlab chiqarish jarayonini tanlash; 

iste’molchilar talabini kondiradigan mahsulot ishlab chiqarib sotish va foyda 
olish; 

aylanma vositalarni tejash imkoniyatini yaratuvchi optimal ishlab chiqarish 
zaxiralarini yaratish. 
 
11.6. 
Investitsiyalarning qoplanish muddati 
Investitsiyalarning qoplanish muddati (T
i
) – investitsion loyihani amalga 
oshirishni boshlashdan to natijalarga erishishgacha bo‘lgan minimal vaqt muddati. 
U quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
м
s
i
P
I
T

, 
bu yerda 
I
s
– sof investitsiyalar; 
P
m
– loyiha keltiruvchi o’rtacha yillik pul mablag’lari oqimi, so‘m. 
Shu bilan birga koplanish muddati loyihaning daromadliligi ko‘rsatkichi 
hisoblanmaydi. Shu sababli amaliyotda investitsiyalar birlamchi kapital 
(qo’yilma)ga nisbatan daromadlilik ko’rsatkichi orqali ko’rib chiqiladi hamda 
quyidagi formula asosida hisoblanadi: 
100


К
M
D
н
u
, 
bu yerda 
D
u 
– investitsiyalar daromadi % da; 

---

132 
M
n
– soliqlar to’langandan so’ng qolgan foyda, so’m; 
K – investitsiyalar (boshlang‘ich). 
U yoki bu investitsion loyihani tanlash to’g’risida qaror qabul qilishda 
korxonalar quyidagi savollarga javob berishi lozim: 

ishlab chiqarishdagi bugungi holat qancha davom etishi mumkin va bozorda 
mahsulotga (ish, xizmatga) bo‘lgan talab qanday; 

kapital kiritish uchun imkoniyatlar qanday; 

raqobatchilik faoliyati qanday; 

qanday muvaffaqiyat omillari mavjud; 

yangi bozorga kirish uchun qanday imkoniyatlar mavjud.