O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus

Xodimlarni boshqarish tamoyillari

Xodimlarni boshqarish ikki guruhdan iborat tamoyillarga asoslanadi.
Har bir tamoyil xodimlarni boshqarishning u yoki bu jihatini takomillashtirishga xizmat qiladi. Masalan, ilg‘orlik tamoyili korxona doirasidagi boshqaruv tizimining chet el yoki mahalliy ilg‘or korxonalar boshqaruv tizimiga mos keladimi, zamon talabiga javob beradimi yoki yo‘qmi degan savolga javob bersa, muvoziylik tamoyili esa xodimlar boshqaruvidagi tezkorlikni oshiradi va hokazo (3.3-jadval).

3.3-jadval

Xodimlarni boshqarish tamoyillari²¹

T/r	Xodimlar bilan ishlashning umumiy tamoyillari	T/r	Xodimlar bilan ishlashning tashkiliy tamoyillari
1.	Samaradorlik	1.	Konsentratsiya
2.	Ilg‘orlik	2.	Ixtisoslashtirish
3.	Istiqbollilik	3.	Muvoziylik (parallelnost)
4.	Komplekslilik	4.	Ixchamlik (adaptivnost)
5.	Tezkorlik	5.	Izchillik (preestvennost)
6.	Optimallik	6.	Uzluksizlik
7.	Oddiylik	7.	Bir me’yorlilik
8.	Ilmiylilik	8.	Texnologik birlik
9.	Ko‘p bo‘g‘inlilik	9.	Badastirlik (komfortnost)
10.	Avtonomlik	10.	Boshqarishda kollegiallik
11.	Barqarorlik
12.	Ko‘p qirralilik
13.	Rejalilik
14.	Rag‘batlantiruvchi
15.	Tanlash va joy-joyiga qo‘yish
16.	Samarali bandlik

²¹ A.Хайитов. “Инсон ресурсларини бошқариш” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа.-Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 73-бет.
Korxonada band bo‘lgan barcha xodimlar ikki toifadan iborat: ishlab chiqaruvchilar yoki xizmat ko‘rsatuvchilar va boshqaruvchilar (rahbarlar, mutaxassis-menejerlar). Xodimlarni, ya’ni inson omilini boshqarish quyidagi jihatlarni boshqarishni o‘z ichiga oladi (6-rasm).

Xodimlarni rejalashtirish








Motivatsiya


Mas’uliyat va vakolat


Ixtiloflar, nizolarni hal qilish

3.1.3-rasm. Mehnat resurslarini boshqarish²²

Ishlab chiqarishni boshqarish tizimida mehnat resurslarini boshqarish juda ham murakkabdir. Chunki ishlab chiqarish va boshqarish masalalarining markazida odamlar-ishchilar, mutaxassislar va rahbarlar turadi. Korxona maqsadiga erishish va rejalarning bajarilishi faqat shular ishtirokida bo‘ladi. Inson omilini hisobga olmaslik, insonga bee’tiborlik iqtisodda kamsamaralikka va ishlab chiqarish samaradorligini pasayishiga olib keladi.
Mehnat resurslarini boshqarishning asosiy maqsadi ishchilar va xodimlarning qobiliyatlarini, yanada jadal va unumli mehnat qilishga qo‘zg‘atishdir.

Inson omiliga e’tibor, odamlarga nisbatan jiddiy, mas’uliyat bilan yondoshish mehnat resurslarini boshqarishning bosh g‘oyasidir.

4. Xodimlarni rejalashtirish

Xodimlarni rejalashtirish - bu inson omiliga bo‘lgan ehtiyojni oldindan aniqlashdir. Bu jararayon uch bosqichdan iborat (3.4.1-rasm).

1

Mavjud xodimlarni baholash

2

Istiqbolda xodimlarga bo‘lgan talabni rejalashtirish

3

Xodimlarni rivojlantirish dasturini ishlab chiqish

3.4.1-rasm. Xodimlarni rejalashtirish²³

Mehnat resurslariga bo‘lgan talabni rejalashtirish xodimlarni rejalashtirish jarayonining boshlang‘ich bosqichi bo‘lib, uni tuzishda quyidagi ma’lumotlar asos vazifasini bajaradi:
-mavjud va rejalashtirilayotgan ish joylari;
-tashkiliy va texnik tadbirlar rejasi;

-shtatlar ro‘yxati va bo‘sh lavozimlarni to‘ldirish rejasi.

3.4.2-rasm. Mehnat resurslariga bo‘lgan talabni rejalashtirish²⁴

Xodimlarga bo‘lgan ehtiyojni rejalashtirishda mahsulot ishlab chiqarish rejasi, mahsulot birligiga sarflanadigan vaqt normasi va bir




²³ Mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan
yilda o‘rnatilgan ish vaqti fondidan foydalaniladi. Amaldagi texnologiya darajasi doirasida xodimlarga bo‘lgan talabni rejalashtirish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
T_i = q_i * H_i / B_{i (3.1)}
Bu yerda: T_i - i guruhidagi xodimlarga bo‘lgan talab normasi (kasbi, malaka darajasi);