O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti

Komenskiyning didaktika va axloqiy pedagogik g’oyalari. 
Komenskiy ta’lim jarayonida hislar vositasiga asoslanish lozim, deb
sensualistik falsafa degan g’oyani ilgari surdi. Bunda hislar orkali bolada tafakkur 
shakllanishini nazariy jihatdan asoslab berdi. 
Komenskiy ko’rsatmalikni didaktikaning eng muhim prinsiplardan biri 
sifatida ishlab chiqib, katta xizmat ko’rsatdi. O’z darsliklarini suratlar bilan 
ta’minladi. 
U dogmatik ta’lim mazmuni va sxolastik o’qitish uslubiga qarama-qarshi 
bo’lgan onglilik prinsipining ilgari surdi. Uning fikricha, hodisalarni o’rganish 
chog’ida shu hodisalarning sababini o’quvchilar to’la suratda anglamoq kerak. 
Komenskiy ta’limni sistemali bo’lishni talab qiladi. O’qitishda fanlardan 
xulosalarga, misollardan koidalarga o’tish lozim. 
Onglilik prinsipi ta’lim mazmuni o’quvchilar yoshiga mos holda belgilash 
va boqiylikni bayon etish. O’qitishning puxtaligi prinsipiga asoslangan holda 
o’quvchilarning bilish bosqichlari, orqali tushunchasini shakllantirish. 
Insonning o’zini-o’zi boshqarishi, Komenskiyning fikricha tarbiyaning uch 
maqsadidan biridir. Bunga axloqiy tarbiya vositasi bilan erishiladi deb, xisoblaydi. 
Komenskiy Aristotel va Platon yo’lidan borib, donishmandlik mo’tadillik, mardlik 
va odillikni asosiy kardional eng yaxshi fazilatlar deb hisoblaydi. 
Komenskiy axloqiy tarbiyaga doir g’oyalarga o’zining «Buyuk didkatika», 
«Yaxshi yo’lga qo’yilgan maktab qonunlari» asarlarida asoslab berdi. Uning 
fikricha, maktabda axloqiy tarbiya yuqori doirasida borishi lozimki, toki maktablar 
«Insonlar tarbiyalanadigan ustaxona» degan nomga munosib bo’lsin. Maktabda 
axloqiy tarbiya berish uchun quyidagi qoidalarga amal qilishni taklif etadi: 

---


tarbiya jarayonida yaxshi fazilatlarni barchasini e’tibordan chetga 
koldirmaslik; 

axloqiy tarbiyaning yoshlikdan, donolikdan boshlash lozim; 

har qanday sharoitda mo’tadil bo’lishga o’rgatish; 
Bunda quyidagi metodlarni tavsiya etadi: 
1.
Ota onaning shaxsiy namunasi 
2.
Qat’iy intizomga rioya qilish. 
3.
Pand nasihat 
4.
Nopedagogik muhitdan saklash 
Komenskiy «Intizomsiz maktab suvsiz tegirmon» degan edi. 
Yan Amos Komenskiy intizom tarbiyasini maksadini quyidagicha 
ko’rsatgan edi: 
1.
Intizom o’rnatish uchun uni qonun qoidalarini o’rganib, amal qilish 
kerak; 
2.
Intizom o’rnatishdan maqsad ekanligini anglay olish zarur. 
Komenskiy bolalarga tan jazosi berishni qattiq qoralaydi: «Qullik quroli 
bo’lgan, odamlarga to’g’ri kelmaydigan darra va tayoq maktablarda aslo 
ishlatmasligi kerak, bu qurollar maktablardan butunlay chiqarib tashlanishi lozim, 
mening kat’iy fikrim mana shu» - deydi.