O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti

 
 

---

Tadqiqotning maqsadi:
Ta’lim nazariyalarining mohiyati va ularning asoschilari hamda 
Ya.A.Komenskiyning pedagogik tizimi mohiyatini tahlil qilish 
Tadqiqot obyekti: 
Zamonaviy ta’lim-tarbiya jarayonida qo’llaniladigan
 
ta’lim nazariyalari va ularning mohiyati 
Tadqiqot predmeti:
Ya.A.Komenskiyning pedagogik tizimi 

Tadqiqot vazifalari:
1. Yan Amos Komenskiy hayoti va faoliyatini yoritish
2. Yan Amos Komenskiy yashagan davr va uning ijtimoiy qarashlarini tahlil 
qilish
3. Yan Amos Komenskiyning pedagogik faoliyati, sinf-dars tizimining 
yaratilishini tadqiq etish. 
Ishning metodologik asoslari: 
Respublikamizning ta’lim sohasidagi 
qarorlari, Prezidentimiz I.A.Karimovning Oliy Majlisning IX sessiyasida 
so’zlagan «Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori» nomli 
nutqi, «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» hamda «Barkamol avlod yili» 
Davlat dasturi, «Pedagogika» va «Pedagogik tarixi» faniga oid darslik va 
qo’llanmalar, shuningdek ta’lim nazariyalari mohiyatini yorituvchi 
tadqiqotlar.

---

ASOSIY QISM 
1. Yan Amos Komenskiy hayoti va faoliyati 
Chexoslovakiyalik gumanist-pedagog Yan Amos Komenskiy pedagogika 
ilmning poydevorini qurgan, uning keyingi rivojlanish yo’llarini ko’rsatib bergan, 
o’zining ongli hayotini, amaliy pedagogik faoliyatini bolalarni o’qitish va 
tarbiyalashdek olijanob ishga bag’ishlagan ulug’ pedagogdir. 
Buyuk chex pedagogi Ya.A.Komenskiy 1592 yil 28 mart «Ugorskiy Brod» 
degan joyda Moraviyada tegirmonchi oilasida dunyoga keladi. Uning oilasi 
ruhoniy «Chex qardoshlari» jamoasiga tegishli bo’lib, bu jamoa Chexiyaning 
ozodligi uchun kurashuvchi vatanparvarlarni o’z atrofiga to’plagan edi. 
Komenskiy ota-onasidan ajralib, ancha vaqt o’qiy olmaydi, 16 yoshida 
«Chex qardoshlari» jamoasining yordami bilan lotin maktabiga o’qishga kiradi, bu 
yerda u tarbiya tizimining yomonligini, o’quv metodlarining yaramasligini ko’radi 
va tushunadi. «Men o’sha vaqtdayot tarbiya masalasida mamlakatimni orqada 
ekanligini ko’rdim. Men o’sha davrdayoq fan va tarbiya hammaga tegishli bo’lishi 
kerakligi o’yladim»— degan edi Komenskiy. Maktabni tugatgach Xorborni 
universitetiga (Germaniyada) o’qishga kiradi, uni tugatgach Geydelberg 
universitetida ma’ruza kursini tinglaydi, bu universitetda o’sha davrda ilg’or 
professorlar ishlardi. Komenskiy Avstriya, Gollandiyada bo’lib iqtisodiy, siyosiy 
va madaniy turmushni o’rganadi. Shuningdek, o’zining ilmi va dunyoqarashini 
kengaytiradi.
O’sha davrda urush alohida knyazliklar orasida tez-tez bo’lib turar edi. 30 
yillik urush (1618—1648) davomida chex qardoshlari jamoasi o’zining 
mustaqilligi uchun kurashishi sababli nemis dvoryanlari tomonidan haydaladi. 
Haydalish natijasida Komenskiy xotini va bolasidan juda bo’ladi. Qo’lyozmalari 
yo’qoladi. 
«Chex qardoshlari» ko’chib kelib o’rnashgan Polshadagi Leshno shahrida 
Komenskiy qardoshlik maktabiga rahbarlik qiladi, u yerda gimnaziya tashkil etadi. 
U o’zining qariyb 80 yillik umri davomida pedagogika, ta’lim-tarbiya, falsafa, 

---

ilohiyotga oid 250 dan ortiq asarlar, darsliklar yaratdi. Bulardan yiriklari: «Tillar 
va hamma fanlarning ochiq eshigi» (1631), «Buyuk didaktika» (1632), «Onalar 
maktabi» (1632), «Pansofiya maktabi» (1651), «Yaxshi tashkil etilgan maktab 
qonunlari» (1953), «Hislar vositasi bilan idrok qilinadigan narsalarning suratlari» 
(1658) nomli asar va darsliklar. Shuningdek, logika, fizika, lotin tili, grek tili kabi 
kitoblar yozadi. Darsliklari hayotlik davridayoq ko’p tillarga tarjima qilinib, 
Komenskiyning nomini butun dunyoga tanitadi. 
Komenskiy «Kishilik jamiyati ishlarini yaxshilash haqida hammaga talluqli 
maslahat» nomli 7 jildli katta asar yozdi (U hayot ekanligi vaqtida hammasi bo’lib 
2 jildi bosilib chiqdi, qolgan jildlari esa faqat 1935 yilda topildi va 
Chexoslovakiyada chop qilindi). Bu asarida «Hammani va hamma narsada har 
tomonlama tuzatish»ning insonparvarlik va demokratik dasturini belgilab chiqdi va 
kishilik jamiyatini isloh qilish rejasini ilgari surdi. 
«Buyuk didaktika» asarida