O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

Diizzeell moyllaarrii qattiq (og’ir) sharoitda ishlovchi tez yurar dizellarda qo’llaniladi.
Mottorr moyllaarrii qo’zg’almas dizel va neftli, gazli dvigatellarda qo’llaniladi.
Motor moylari M (45 – 50sst, 50 0 C) va T (62 – 68 sst, 50 0 C) markalarga bo’linadi. Bu moylar qo’llanilishi asosan dvigatel quvvatiga bog’liq. Yuqori quvvatli dvigatellarga markasi, biroz past quvvatlilarida M markadagi motor moyi
qo’llaniladi.
Bug’’ masshiina moyyllarrii-- asosan slindr moyi deb ataladi va bug’ mashinalari detallarini moylash uchun qo’llaniladi. Bug’ mashinalari bug’ tavsifiga
bog’liq bo’lib, ular yordamida ishlashiga ko’ra to’yingan bug’da ishlovchi va qayta
qizdirilgan bug’da ishlovchi mashinalarga bo’linadi.
To’yingan bug’da ishlovchi mashinalar uchun ssiilliindrr 2,, vviisskkozziin 3
vva niigrrollLLnavvllii moyyllarr qo’llaniladi. Qayta qizdirilgan bug’da ishlovchi mashinalarda vvaporrtt,, cciilliindrr 6 vva vvaporr giidrron navvllii moyyllarr qo’llaniladi.


TEXNOLOGIK JARAYON BAYONI
Moy fraksiyalarini selektiv tozalash
Neft moylarni ishlab chiqarishda asosiy jarayonlaridan biri tanlab (selektiv)
tozalash jarayonidir. Bu jarayonlar orqali moylarni ishlatishning muhim xususiyatlari, ya`ni oksidlanishga barqarorligi va issiqlik – qovushqoqlik xususiyatlarini yahshilash imkoniyati mavjud.
Sanoat miqyosida tanlangan (selektiv) erituvchilar sifatida fenol, furfurol va
bug’li erituvchi aralashmalardan keng foydalaniladi.
Moylarni tanlab eritadigan erituvchilar yordamida tozalash Tanlab yoki selektiv erituvchilar deb, shunday suyuq moddalarga aytiladiki ,ma`lum haroratda neft mahsulotlari aralashmasidan faqat keraksiz, tozalanishi kerak bo`lgan komponentlarni ajratib oladigan, bu jarayonda boshqa uglevodorodlarni eritmasdan va ularda erimasdan qoladigan moddaga aytiladi.
Ba`zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi eritadi va keraksiz komponentlar
eritmalardan cho`ktirilib, osongnna ajratiladi. Shu tamoilga asosan smola-asfal'tenli
birikmalar (deasfal'tizatsiya) va qattiq uglevodorodlar (deparafinlash) ajratib olinadi.
Deparafinlash jarayonida olinadigan maxsus-deparafinlangan moy,(depmaslo, deparafinat), qattiq uglevodorodlarni esa gach yoki petrolatum deyiladi. Fenol yoki furfurol bilan tozalanganda toza moy-rafinad va smolaasfal'tenli
va polosiklik aromatik uglevodorodlar aralashmasi - ekstrakt deyiladi. Erituvchilarni selektiv ideal emas, ya`ni erituvchi fazalardan birini to`liq eritadi va ikkinchisini qismandir. Masalan: fenol polisiklik aromatic uglevodorodlarini yaxshi eritadi, lekin shu bilan birga moyni uglevodorodlarini
qam qisman eritshi mumkin.
Erituvchilarga (fenol, furfurol, N-metilpirrolidon dixlor etan, suyultirilgan propan,
karbamidlar) suv, benzol va toluol qo`shib, ularning selektivligini va erituvchanlik
qobiliyatini o`zgartirish yoki nazorat qilish mumkin bo`ladi. Suv, benzol va toluollarni qo`shib aralashtirish erituvchilarni selektivligini o`zgartirib yuboradi. Suv qo`shilganda selektivlik oshib, umumiy erituvchanlik pasayadi. Benzol va toluol qo`shilganda esa erituv-chilarning selektivligi pasayadi va umumiy erituvchanlik ortadi.
Erituvchilar quyidagilarga javob berishi kerak:
1. Erituvchi katta harorat oraliqida yaqqol ko`rinib turuvchi tanlab eritish xossasiga ega bo`lishi kerak.
2. Erituvchi tozalanayotgan mahsulotda erimasligi kerak.
3. Erituvchini va boshlanqich xom-ashyoni zichligidagi farqi katta bo`lishi kerak chunki, bunda faza tez ajraladi.
4. Erituvchi xom ashyoga nisbatan kimyoviy barqaror, inert, zaxarsiz,portlovchi emas va qurilmani korroziyaga uchratmasligi kerak.
5. Erituvchi yengil va to`la regeneratsiyalanadigan bo`lishi kerak. Buning uchun qaynash harorati moyning qaynash haroratidan past bo`lishi kerak. Fenolni tanlovchanligi past xisoblansada lekin umumiy erituvchanlik qobiliyati yuqoridir. Selektivlikni pastligi natijasida ekstrakt tarkibida moyning qimmatbaqo komponentlarni qam erib qolishi mumkin, deasfal'tizatga esa smola va asfal'tenlar o`tib ketadi. Birinchi qodisada moyning % miqdordagi chiqishi kamaysa, ikkinchisida esa deasfal'tizatni sifati pasayadi.