O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

3.2. Brendning bozorda joylashuvi 
Tovar pozitsiyasini iste’molchilar ongida ma’lum bir joy yoki 
kerakli brend obrazi sifatida tushunish mumkin. Tovar pozitsiyasini 
aniqlash jarayonining o’zi iste’molchilarning "idrok oynasida" asosiy 
g’oya va tovar qadriyatlarini aks ettiradi. 
Joylashtirish konsepsiyasi brenddan kelib chiqadigan barcha 
marketing 
kommunikatsiyalarining 
yo’nalishini 
belgilaydigan 
semantik yadroga aylanishi kerak. Joylashuv konsepsiyasini ishlab 
chiqishda uchta muhim omilni hisobga olish kerak: 
1) brend ishlab chiqarilayotgan iste’molchilarning maqsadli 
guruhi kim; 
2) iste’molchiga ushbu brenddan foydalanishda qanday maqsad 
va foyda keltirishi kerak; 
3) ushbu brendni mavjud analoglardan yaxshiroq qiladigan narsa, 
brendning asosiy afzalliklari. 
To’g’ri 
ishlab 
chiqarilgan 
tovar 
pozitsiyasini 
aniqlash 
konsepsiyasi, shaklda ko’rsatilgan joylashishni aniqlash formulasi 
shaklida shakllantirilishi mumkin. (3.1.
rasm) 
Rasm 3.1. Tovar joylashishni aniqlash formulasi 
Joylashishni aniqlash – Tovar va xizmat (biz taklif qilayotgan 
mahsulot) + maqsadli auditoriya (kimga taklif qilyapmiz) + 
UTP (nimasi bilan bizning mahsulot yaxshiroq) 

---

75 
Joylashtirish strategiyasini ishlab chiqish tartibi bir necha 
bosqichda amalga oshiriladi. 
1. Muhim farqlarni tanlang (bozorning bo’sh joylarini toping). 
2. Muqobil so’z birikmalarini ishlab chiqish: 
- tovar imtiyozlari; 
- iste’molchi uchun foyda; 
- raqobatchilarning zaifligi. 
3. Oxirgi yo’naltirilgan joylashishni aniqlash variantini yarating. 
Mahsulotni samarali joylashishini aniqlash uchun to’rtta asosiy 
shartlarni bajarish kerak: 
1) maqsadli bozor va kompaniya intilayotgan xaridorlarni aniq 
anglash; 
2) joylashishni aniqlashga asoslangan maqsadli xaridorlar uchun 
muhim imtiyozlar; 
3) joylashishni aniqlash uchun asos bo’lgan kompaniyaning 
haqiqatan ham kuchli tomoni va (yoki) uning brendi; 
4) maqsadli auditoriya uchun joylashishning soddaligi va 
ravshanligi, qiziqarli tasvirli reklama yoki boshqa aloqa vositalari 
orqali uzatiladi. 
Tovar joylashishni aniqlash tuzilishi ko’pincha quyidagi 
elementlardan foydalangan holda tavsiflanadi: 
brendning mohiyati (uning asosida yotadigan asosiy qiymat); 
• tovar va’dasi (iste’molchiga va’da beradigan asosiy foyda); 
• brendning ratsional foydalari (iste’molchi brendni sotib olish 
orqali nimani oladi); 
• brendning hissiy foydalari (iste’molchi tovar tanlashda qanday 
his-tuyg’ularni boshdan kechiradi); 
• tovar belgisi (shaxsiy xususiyatlar orqali brendning tavsifi - 
masalan, do’stona, ochiq yoki qat’iy, jiddiy); 
• ovoz ohangi (tovar iste’molchiga qanday qilib "gapiradi" - 
masalan, mutaxassis yoki eng yaxshi do’st sifatida). 
Joylashuv uch xilda bo`ladi: 
1) ustun joylashish kompaniyaning mahsuloti eng yaxshi ekanligi 
haqidagi da’voni anglatadi. Misollar: "Colgate - bu dunyodagi № 1 
tish pastasi", "Ariel dunyodagi № 1 kir yuvish kukuni" va boshqalar. 
Yuqori darajadagi joylashishni faqat taniqli brendlar foydalanishi 
mumkin, ular yetari miqdordagi sodiq mijozlarga ega, ular taklif 
qilingan bayonotlarni shubha ostiga qo’ymaydi; 

---

76 
2) ammo ustun joylashish iste’molchilar orasida biroz 
ishonchsizlikni 
keltirib 
chiqarishi 
mumkin. 
Bunday 
holda, 
kompaniyalar surrogat joylashishni aniqlashga murojaat qilishadi. 
Bitta xususiyat tanlanadi va uning raqobatchilardan farqiga e’tibor 
beriladi. Misol: "Bizning detarjanimiz yog’ni ham yo’q qiladi, ammo 
u raqobatchilar mahsulotiga qaraganda ancha konsentrlangan va 
tejamli"; 
3) bir-birini to’ldiruvchi joylashish raqobatchilar mahsulotlarida 
bo’lmagan 
qo’shimcha 
raqobatdoshlik 
omilini 
taqsimlashga 
asoslangan. 
Misol: 
idishlarni 
yuvish 
vositasi 
ham 
sizning 
qo’llaringizga g’amxo’rlik qiladi (Fairy deterjan). 
F. Kotler o’zining "Marketing Menejment" kitobida joylashishni 
quyidagi turlarga ajratadi: 
1) atributiv joylashishni aniqlash - kompaniya ma’lum bir 
atributni topadi va uni o’z mahsuloti bilan bog’laydi. Misollar: 
Frantsiyadagi eng qadimgi sharob (asosli dalil), mamlakatdagi eng 
qadimgi pivo (endi unchalik samarali emas) va boshqalar. Bunday 
joylashishni aniqlashning kamchiliklari shundan iboratki, ular ma’lum 
bir mahsulotning raqobatchilardan ustunligini to’g’ridan-to’g’ri 
ko’rsatmaydi; 
2) afzalliklarning joylashishi - ular unchalik mavhum bo’lmagan 
xususiyatlarga e’tibor berishadi. Misollar: Volvo o’z avtomobillarini 
eng xavfsiz deb topadi va buni haqiqiy sinov ma’lumotlari bilan 
qo’llab-quvvatlaydi; BMW avtomobillari asosiy afzalliklaridan biri - 
haydash qulayligi; 
3) dasturni joylashishi - tish pastalarining bunday joylashishi eng aniq 
ko’rinadi. Ba’zilar tishlarni sinishiga qarshi eng yaxshi vosita, 
boshqalari tishlarni eng yaxshi oqartuvchi vosita, boshqalari esa milk 
kasalligiga qarshi kurashadi; 
4) maxsus joylashishni aniqlash - kompaniya o’z mahsulotini aniq 
maqsadli guruhga joylashtiradi. Misol: Linux operatsion tizimi AT 
mutaxassislari uchun mo’ljallangan; 
5) raqobatbardosh joylashish - raqobatchilarga qarshi turish. Misol: 
"Nikola" kvasi "Cola ichmang!" pozitsiyasi bilan juda mos keldi; 
6) toifadagi joylashishni aniqlash - uni yaratadigan va o’z 
mahsulotlarini reklama qiladigan bozorga yangi kelganlar uchun eng 
yaxshi variant. Klassik misol - Xerox; 

---

77