O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti

 
muloqotlarning zamini hamda sehri
 
mana shu kalit bilan ochiladi. 
Umuman aytganda, sotsiometriya metodidan turli yoshdagi, ikki xil jinsdagi, 
saviyasi har xil kishilar guruhlaridagi psixologik qonuniyatlarni tadqiq etishda 
unumli foydalanish mumkin. 
 
Nаzоrаt sаvоllаri: 
1.
Metod deb nimani aytiladi?
2.
Psixologiyadagi metodlarning samaradorligi nimalarga bog‘liq?
3.
Metodlarning qanday turlari mavjud? 
4.
Test metodi haqida nimalarni bilasiz? 
5.
Sotsiometriya metodining ijobiy tomonlarini sanab o`ting? 

---

59 
3 -MAVZU. PSIXIKA VA ONGNING TARAQQIYOTI 
 
Tаyanch tushunchаlаr:
 
psixika,
 
filogenetik, refleksiya,
ongsizlik aks ettirish 
shakllari, o‘z-o‘zini kuzatish, o‘zligini anglash, ehtiyoj, instinkt, tafakkur. 
 
3.1.Psixikaning filogenetik taraqqiyoti. Odam psixikasining paydo 
bo‘lishi va taraqqiyoti 
Ehtiyoj odamning kun kechirishi, yashashi va kamolga yetishi uchun zarur 
narsalarning hammasi demakdir. Odam yashash, hayot kechirish uchun o`z 
ehtiyojlarini qondirishi lozim. Ehtiyoj hayvonlarda ham bor. Ammo hayvonlarda 
faqat biologik, tug`ma ehtiyojlar bo`ladi, ovqatlanish, o`z-o`zini himoya qilish, 
nasl qoldirish ehtiyojlari bor, xolos. Odamda bu biologik ehtiyojlardan tashqari, 
yana yuksak ehtiyojlar - bilish ehtiyojlari, ijtimoiy, ma`naviy, estetik va boshqa 
shu kabi ehtiyojlar bor. Bu ehtiyojlar tug`ma ehtiyojlar emas ular tarixan taraqqiy 
etgan. Ijtimoiy zot bo`lgan odamning biologik ehtiyojlari ham tarixiy taraqqiyot 
jarayonida sifat jihatidan tubdan o`zgargan. 
Kishilarning ehtiyojlari ijtimoiy tuzum formalarining taraqqiyotiga qarab 
o`zgaradi. Tarixda odam miyasi taraqqiy etishi bilan birga sezgi ko`ruv, eshituv, 
tuyg`u organlari ayniqsa yuksak kamolotga erishdi. Odam muzikani, nafis 
suratlarni va boshqa san`at asarlarini idrok etishga qodir bo`ldi. Qo`l asosiy mehnat 
organi bo`lish bilan birga asosiy tuyg`u organi ham bo`lib qoldi. 
Odamning tarixiy taraqqiyotida uning idroki va xotira faoliyati ham 
takomillashib va sifat jihatidan o`zgarib turdi. Tashqi dunyodagi narsa va 
hodisalarni anglab-bilib, shu bilan birga kengroq va chuqurroq idrok etadigan 
bo`ldi, o`z faoliyatidagi tajriba mahsulini anglab-bilib esda qoldiradigan va undan 
anglab-bilib foydalanish qobiliyatiga ega bo’ladi. 
Inson tafakkuri ham tarixiy taraqqiyot mahsulidir. Odamzod tafakkuri dastlab 
elementar mehnat faoliyati bilan chambarchas bog`langan edi. Bu konkret-amaliy 
tafakkur edi. Keyinchalik tafakkur konkret tafakkurdan abstrakt tafakkur sari na 
amaliy tafakkurdan nazariy tafakkur sari taraqqiy qilib bordi. Albatta, abstrakt va 
nazariy tafakkur tajribadan ajralmagan holda o`sib bordi. Mantiqiy tafakkur 

---

60 
formalari ham mehnat tajribasida va dunyoni bilish jarayonlarida hosil bo`ldi va 
o`sib bordi. 
Odam hodisalar o`rtasidagi muhim aloqa va munosabatlarni, tabiat va ijtimoiy 
hayot qonunlarini tafakkur yordami bilan ochib oladi. Insonning ong idora 
qiladigan faoliyati endi faqat oddiy qo`l mehnati qurollari, ovqat, kiyim-kechak va 
turar joyinigina yaratib qolmay, balki fan, san`at, murakkab texnikani ham 
yaratadi. Kishilar ilmga asoslangan dunyoqarash yaratishga intiladilar va shunga 
harakat qiladilar. Taraqqiy qilayotgan fan, texnika va san`at esa o`z navbatida 
kishilar ongining o`sishiga, ularning ma`naviy qiyofasiga, tafakkuriga ta`sir etadi.