O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

J. 

Javob: Qarshilik kuchi   –8,6 MJ ish bajaradi. Bundagi minus(-) harakatga 

qarshilik ko’rsatadigan kuchlarning ishi manfiy ekanligini ko’rsatadi. 

Bundan  ko’rinadiki,  bu  usul  guruhni  g’oyalar  beradigan  o’quvchilar  va 

ularni ishlab chiqadigan o’quvchilarga bo’lish kabi qoidalarni o’zida mujassam 

etadi.  Shu  bilan  bir  qatorda  guruhlarni  o’zaro  faol  harakat  qilishga  undaydi. 

O’qituvchi  dars  ijodkori,  demek,  u  o’z  yo’lini  izlashi  kerak.  O’qituvchi 

guruhdagi  o’quvchilarga  nimani  nimaga  qiyoslashni  o’rgatishi  zarur.  Har 

qanday  hodisani  shunday  o’rgatish  kerakki,  o’quvchilar  chin  ko’ngildan,  ya’ni 

mustahil xulosalarga, qiyoslarga o’rgansin. 

Aqliy  hujum.  Bu  usul  ijodiy  hamkorlik,  birga  fikrlash,  hamjihatlik  darsi, 

har  kim  o’z  fikrini  ayta  oladigan  va  aytishi  zarur  bo’lgan  erkinlik  darsidir. 

Darsga  qancha  ko’p  va  yaxshi  tayyorlansang,  shunchalar  o’zingni  eshitishga, 

do’stlaringa gapirishga istak tug’iladi.  

Aqliy  hujum  usuli  o’quvchilarning  o’zlari  oldingi  o’tilgan  mavzulardagi 

formulalardan  foydalangan  holda  formulalarni  chiqarib  isbotlab  beradi. 

Masalan,  «Tekis  tezlanuvchan  harakatda  ko’chish»,  «Tezlik  bilan  ko’chish 

---

38 

 

orasidagi  bog’lanish»,  «Kinetik  va  potensial  energiya»  va  boshqa  formulalarni 

chiqarib beradi. 

Tekis  tezlanuvchan  harakatda  ko’chishda  doskaga  quyidagi  formulalarni 

yozib 

2

.

2

0

at

t

v

S





  formulani  «Aqliy  hujum»  usulida  chiqarish  tavsiya 

qilamiz. 

1) 

;

t

S

v

урт



     2) 

t

v

S

урт

.



 ;   3)  

;

2

0

v

v

v

урт





    4) 

at

v

v





0

  

O’quvchilar  2,  3,  4-formulalardan  foydalanib 

2

.

2

0

at

t

v

S





  chiqarib, 

tushuntirib beradilar. Mana shunday dars kashfiyotdir. O’quvchi ham o’qituvchi 

ham  darsga  xuddi  shu  narsa  uchun  ikki  tomonlama  ijod,  hamkorlik  sevinchi 

uchun,  o’quv  faoliyatida  darsdan  xuddi  yozuvchi  darajasida  foydalanish 

quvonchi uchun kelishadi.     

Formula  qanday  shaklda  bo’lmasin,  u  mohiyatni  ochishga,  to’plash, 

saralash,  aniqlash  va  quyuqlashtirishga,  o’quvchidagi  oqilona  ruhni  va  shu 

asosidagi estetik ruhni va mavzuni tushunishga o’rgatadi. Hamma formulalarni 

bir  yerga  to’plab  va  ana  shu  formulalardan  boshqa  formulani  topishga  yordam 

beradi.  Aqliy  hujum  usuli  bu  oddiy  formulalardan  tortib  murakkab 

formulalarning topishning oqilona yo’lidir. Masalalari yechishda ham xuddi shu 

usullarni qo’llash yaxshi natijalar beradi. 

Tanqidiy  tafakkur.  Bu  usulda  o’qituvchi  talabalarga  nimani  nimaga 

qiyoslashni  o’rgatishi  zarur.  Har  qanday  fizik  hodisani  shunday  o’rgatish 

kerakki,  talabalar  chin  ko’ngildan,  ya’ni  mustaqil  xulosalarga,  qiyoslashlarga 

o’rgansin.  

Asosan  bunda  o’quvchilarni  fikrlashga,  hodisalarning  sababini 

tushuntirishga,  o’z  mulohazalarini  asoslashni,  shuningdek,  fikrlashning  ketma-

ketligini,  tanqidiylik,  mustaqillik  singari  tomonlarni,  faktlarga  bo’lgan 

qiziqishlar bilan birga nazariyaga qiziqish paydo bo’lishini o’rgatadi. 

---

39