O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta`lim fakulteti boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi

1.2. Tarbiya tizimini shakllantirishda vatanparvarlik ruhi. 
Yosh avlodni milliy va umuminsoniy qadriyatlar og’ushida tarbiyalash juda 
qadimdan yo’lga qo’yilgan. Barcha xalqlar, millatlar, elatlar diniy ravishda bir
birlari bilan aloqada bo’lishgan. Bunga albatta har bir davrning eng ilg’or, 
ma’rifatparvar insonlari byeqiyos hissa qo’shishgan.
Xalqimizning ta’lim-tarbiyaga oid qarashlari, xulq-atvorga oid xislatlari XI 
asrda yashab ijod etgan ulug’ olim, mutafakkir Mahmud Qoshg’ariyning 

«Dyevonu lug’atit turk» asarlarida kyeng bayon etilgan. Ushbu asarlarda qadimgi
turkiy xalqlar tili tarkibiga kirgan so’zlarning arabcha izohli tarjimasi byerilgan. Bu 
kitobni qadimiy turkiy tilning izohli lug’ati dyeyish mumkin.
«Dyevon»dagi qo’shiqlarda tabiat manzaralari, ov va jang tasvirlari, syevgi- 
muhabat tuyg’ulari, o’git-nasihatlar o’z ifodasini topgan. Shye’rlarda ilm olishning
qadri, bilimli, donishmand kishilarni hurmat qilish, myehmondo’stlik, xushxulqlik, 

---

---

16
mardlik, jasurlikni targ’ib etuvchi, o’z manfaatini ko’zlagan molparast, baxil, ochko’z, 

do’stiga va xalqiga xiyonat kabi salbiy tomonlarini qoralaydigan shye’rlar ko’p

uchraydi. Bunday shye’rlar turkiy xalqlar qadim-qadimlardan boshlab inson shaxsini 
shakllantirishda ta’lim-tarbiyaga katta e’tibor byerganligini ko’rsatadi. Ayniqsa, pand-
nasihatlarda asosiy o’rinni ilm olishga undash, uning foydalari, ilm ahlini hurmat qilish 
to’g’risidagi fikrlar egallaydi. Yoshlarni ilmli kishilarga yaqinlashish, ulardan o’gitlar
olishni maslahat byeraladi. 
«Dyevonu lug’atit turk» asarida xalqning ta’lim-tarbiyaga oid tajribalari
ifodalangan maqollar ham mavjud. Maqollarda ham qo’shiqlardagi kabi do’stlik va 
hamkorlik, myehnatga muhabbat, ilm olishga va kasb-hunar egallashga undash,
vatanparvarlik 
va
qon-qarindoshlik 

tuyg’usi tyejamkorlikning ahamiyati,

isrofgarlikning oldini olish, adolat va adolatsizlik, yaxshilik va yomonlikning 
oqibatlari, xulq-odob qoidalari, sihat-salomatlikni saqlashga oid o’gitlar talqin etiladi.
Dyemak, kishilarni mukammallashtirishga xizmat qiladigan «Dyevonu 
lug’atit turk» asaridagi shye’riy parchalar, maqollar ezgulikni targ’ib qilgan,
insonning kamolga yetishiga katta ta’sir etgan. Ushbu jihatlari bilan Mahmud 
Qoshg’ariyning «Dyevonu lug’atit turk» asari bugungi kunda ham yoshlar tarbiyasida
muhim ahamiyat kasb etmoqda.