Keyingi barcha tizimlarga gomologik qatorlar kirdi", deydi nemis olimi A. Kekule
(1829-1896 yy.). 1858 yili A. Kekule gomologik qatorning matematik formulasini
chiqardi:
n (4 - 2) + 2 = 2n + 2
ya`ni, molekulada xar bir uglerod atomi qo`shilganda uning valentligi ikki birlikka
oshadi va barchа vodorod atomlarining soni 2n+2 bo`ladi.
Jerarning tiplar nazariyasi
Organik moddalarni tizimlashtirish va sinflash Jerarning unitar va tiplar
nazariyasini yaratilishiga olib keldi. Jerarning o`sha paytdagi tushunchasiga ko`ra,
molekula bir qancha atomlardan emas, balki yaxlit bir tizimdan iborat deb qabul
qildi. Jerarning kimyoviy tiplar nazariyasi paydo bo`lishida Vyurts va
Vil'yamsonlarning ishlari asosiy bosqich sanaladi. 1852 yili Jerar o`zining
"Organik kislota angidridlari xaqida" maqolasida tiplar nazariyasini e`lon kildi.
"Organik moddalar 3 yoki 4 tiplarga bo`linishi mumkin", - deb yozgan edi Jerar.
N2O tipi:
H H H C2H5 CH3CO
O O O O O
H H3C CH3CO C2H5 CH3CO
suv metil sirka dietil sirka
spirti kislota efiri angidridi
Bu nazariyaga ko`ra organik molekulaning bir qoldig`i radikal sifatida
suvdagi vodorod joyini olib yangi modda xosil qiladi deb tushuntiradi. Jerarning
1839 yili yaratgan "qoldiqlar nazariyasi" kimyoviy tiplar nazariyasi tarkibiga
singib ketdi. 1854 yili A. Kekule Jerarning N2O tipiga o`xshatib N2S tipini taklif
etdi. Odlingdan keyin Kekule "Botqoqlik gazi" (SN4) tipini taklif etdi, 1857-58
yillarda asosiy va qo`shimcha tiplarni yaratib ularning farqini ko`rsatdi:
A) asosiy tip H H NH3 N2O
B) Qo`shimcha tip H Cl PN3 N2S
87
Valentlik xaqida ta`limot
Dal'tonning ta`limotiga ko`ra bir modda atomlari boshqa atomlar bilan bog`
xosil qiladi. Uning fikricha, bir modda atomlari o`zaro bog` xosil qilishi mumkin
emas. 1841-42 yillar Jerar "Juft qismlar qoidasini" yaratdi, ya`ni organik
molekulada S atomlari soni 4 ga karralanadi, kislorod - ikkiga, bularning soni
molekulada juft va toq bo`lishi mumkin, ammo N atomlari soni doimo juft bo`lishi
kerak. 1849 yilda Э. Frankland ruxning organik moddalar bilan birikmasini oldi,
1850-51 yillar davomida boshqa metallar xosilasini xam oldi. Bu ishlar kimyoda
atomlar bir-biri bilan ma`lum tartibdagina "to`yinishi" mumkinligini ko`rsatdi.
1857 yili Kekule va Kol'be uglerod atomining 4 valentli ekanligini isbotladilar.
Kimyoviy tuzilish nazariyasi
Jerar va Loran ishlaridan keyin radikallar birikmalarning oxirgi bo`lagi
emas, ularni xam atomlarga ajratish mumkin degan xulosaga kelindi. 1859-61
yillar yozgan darsligida Kekule: "Kimyoviy o`zgarishlarni o`rganib formula
tuzilishini aniqlash mumkin degan tushuncha juda qiziq, molekuladagi atomlarning
fazoviy tuzilishini qanday qilib qog`oz tekisligida ko`rsatish mumkin",- deydi.
1861 yili nemis tabiatshunoslarining s`ezdida Kekule o`zining fandagi tiplar
nazariyasidan voz kechadi, moddalarning emperik formulalarga o`tish yo`li bilan
ular tarkibini aniqlash mumkinligini e`lon qildi. o`sha paytda xech kimga tanish
bo`lmagan shotland olimi A. Kuper (1831-1892 yy.) "Yangi kimyoviy tuzilish
xaqida" maqolasi bilan chiqib, element valentligi uning kimyoviy tabiatini
belgilaydigan muxim xossasidir deb yozadi. Bu maqola ko`pgina olimlarning
qarshi chiqishiga olib kelsa xam, Kekule "o`zining keng falsafiy ong darajasi,
qo`rqmasligi va qat`iyati bilan" ko`pchilikni lol qoldirdi va kimyo fani xaqidagi
o`z dunyoqarashini o`zgartirib yubordi. A. Kuper o`shanda: "Jerarning tiplar
nazariyasi xech narsani tushuntirib bermaydi, balki fan rivojlanishiga to`sqinlik
qiladi"- deb yozgan edi.
KIMYoVIY TUZILISH NAZARIYaSINING YaRATILISHИ
Yangi nazariya yaratilishining asosiy shartlari shuki, S atomining 4 valentli
ekanligi, "atom", "molekula" xaqida ma`lumot, moddalarning atom va molekulyar
massalarini aniqlash imkoniyati vujudga keldi. 1859-61 yillarda Qozon
universiteti professori A.M. Butlerov(1826-1886 yy.) bir qator sintezlar qildi.
Formal'degid polimeri - dioksimetilen oldi, undan 1859 yilda urotropin -
geksametilentetramin sintezini bajardi, 1861 yilga kelib dioksimetilendan birinchi
qandsimon modda "metilitan" sintezini yo`lga qo`ydi. Molekuladagi atomlar
orasida bog`larning tarqalishi 1860 yilda Butlerovning kimyoviy tuzilish
nazariyasini yaratilishiga olib keldi. 1861 yil 19 sentyabrda SHpeyerdа nemis
shifokorlari va tabiatshunoslarining s`ezdida Butlerov o`zining "Moddalarning
kimyoviy tuzilishi" ma`ruzasi bilan chiqdi va kimyoviy tuzilishning asosiy
tushunchalarini e`lon qildi: "Xar qanday murakkab zarrachaning kimyoviy
88
tabiatini undagi elementar zarrachalar soni va kimyoviy tuzilishi bilan
belgilanadi.... Xar qaysi kimyoviy atom murakkab modda tarkibida o`zining
kimyoviy tabiatiga bog`liq ravishda qatnashib, uni xosil qilishda ishtirok etadi",-
deb aytgan edi. 1865 yilda Bel'shteynnning Butlerovga yozishicha: "Sizning
kitobingizni o`qish shu jixatdan menga qimmatliki, ilgari barcha tuzilish
formulalari menga yashirin qo`rqish tug`dirar edi. Эndi ularning moxiyatini
tushunganimdan men o`zimni baxtli xis qilaman",- deydi. Эndi kimyogarlar oldida
yangi dunyo ochildiki, u xaqdagi tip lar nazariyasi tarafdorlarining barcha
shubxalari juda o`rinsiz ekanligi isbotlandi. A.M. Butlerov nazariyasida
tadqiqotlarning aniq dasturi shakllangan bo`lib, ular kimyoviy tuzilish
nazariyasining asosiy xolatlarini tasdiqlaydilar.
Bu nazariyani xar xil olimlar turlicha nomlar bilan o`z tadqiqotlariga qabul
qildilar, uning "ishlash qobiliyati" va "ishonchliligi" yana bir marta 1864 yilda
Butlerov tomonidan isbotlandi . U uchlamchi- butil spirtini sintez qildi. Izomeriya,
polimerlanish, to`yinmagan uglevodorodlar tuzilishi bu nazariya bilan
tushuntirildi. 1867 yilda uchlamchi-butil spirtidan izobutan va izobutilen Butlerov
laboratoriyasida sintez qilindi. Dastlabki 1861 yilgi ma`ruzasida Butlerov: "Bir
molekula ichidagi bir-biri bilan kimyoviy o`zaro bog`lanmagan ikki atomlar
o`zaro qanday ta`sir etadi",- degan vazifani qo`ygan bo`lsa, 1864 yilda "Izomeriya
xodisasining turlicha tushun-tirilishi" nomli risolasida Butlerov "Molekula ichidagi
o`zaro bog`lanmagan atomlar bir-biri bilan bilvosita ta`sir etadi",- degan edi.
XX asr organik kimyo fanining asosiy belgisi eksperimental sintez bo`lsa xam,
zamonaviy tadqiqot usullari intensiv rivojlandi. Amaliy kimyoning extiyojlari shu
darajada katta bo`ldiki, polimerlar va neft kimyosi o`zlari ma`lum soxani tashkil
etdi, biologiya va anorganik kimyo bilan organik kimyo qayta birikdi va rivojlana
boshladi. Birinchi jaxon urushi organik kimyo maxsulotlariga juda katta talab
mavjudligini ko`rsatdi. Amaliy organik kimyo yuksak rivojining juda tez o`sishi
to`xtab qoldi. Urush oqibatida Germaniya davlati asosiy strategik xom ashyosidan
(neft, kauchuk, kolchedan, selitra), uning dushmanlari esa Germaniya ishlab
chiqaradigan kimyo maxsulotlaridan judo bo`ldi. Oqibatda barcha mamlakat
olimlarining faoliyati laboratoriya ishlarini sanoatda joriy qilishga qaratildi.
Polimerlar kimyosi rivojidan keyingi amaliy organik kimyoning keyingi ob`ekti
fiziologik faol moddalar bo`ldi. Bularga bir tomondan vitaminlar, gormonlar misol
bo`lsa, ikkinchi tomonni antimetabolitlar (insektitsid, fungitsid, gerbitsidlar)
kimyosi tashkil etdi, ayniqsa o`stiruvchi moddalarga e`tibor kuchaytirildi.
XX asr amaliy organik kimyosining asosiy xususiyatlaridan biri shuki,
sanoatda geterogen-katalitik sintezning joriy qilinishi bo`ldi. Bu soxadagi
yangiliklar juda ko`p bo`lsa xam, ulardan eng muximlari vitamin va
gormonlarning o`simlik va xayvonot dunyosidan emas, balki sanoatda olinishi
xisoblanadi. F. Fisher (1877-1947 yy.) va G. Tropsh (1889-1935 yy.) tomonidan
yo`lga qo`yilgan va Fisher-Tropshning katalitik sintezi (1926y) is gazi va suv
bug`i aralashmasidan (CO+H2O, sintez gaz) uglevodorodlar olinishi juda katta
yutuq sanaladi: 1935 yili Germaniyada bu usul bilan "Rurxemi" firmasiga qarashli
89
8 ta zavodda 600 000 tonna benzin ishlab chiqarildi. Xozirgi kunda bu usul va
1928 yilda sanoatda joriy qilingan Dil's-Al'derning dien sintezi eng ko`p amalda
ishlatiladigan jarayonlar xisoblanadi. Nemis kimyogarlari O. Dil's (1876-1954 yy.)
va K. Al'der (1902-1958 yy.) dien sintezi borasidagi ishlari uchun 1950 yilning
Nobel' mukofotiga sazovor bo`lishgan. 1963 yilga kelib nemis olimi K. Tsigler
(1898-1973 yy.) va italiyalik olim J. Natta (1903-1979 yy.) 1954 yilda amalga
oshirgan
kashfiyotlari
"Oddiy
to`yinmagan
uglevodorodlardan
katalitik
polimerlanish natijasida organik makromolekulalar sintezining fundamental usuli"
uchun Nobel' mukofoti soxibi bo`lishdi. Bu olimlar tomonidan yaratilgan
katalizator (TiCl3+Al(C2H5)2Cl) past bosimda (20 atm.) polietilen olish
imkoniyatini yaratdi. Ilgari bu jarayon 2000 atm. bosimda joriy qilinar edi.
Keyinchalik bu usul bilan stereoregulyar polimer olish mumkinligini isbotladilar
va bu sintezni xam sanoat miqyosida amalga oshirdilar.
Kimyoviy bog xaqida ta`limot.
Organik kimyoning nazariy kontseptsiyalari
Organik kimyoning nazariy rivojlanishining xozirgi zamon bosqichida
fizika o`z g`oyalari, texnik imkoniyatlari bilan muxim rol o`ynamoqda. Kimyoda
elektron tushunchalarining kiritilishi nazariy jixatdan organik kimyoni yanada
boyitdi. Kovalent bog` nazariyasining asoslanishi organik kimyoning juda ko`p
muammolarini yoritishga imkon berdi. Kimyoviy tuzilish va stereokimyoviy
klassik nazariy tushunchalar (valentlik, kimyoviy bog`, atomlarning o`zaro ta`siri)
o`z moxiyatini elektron xaqidagi ta`limot bilan boyitdi. Xam statik xolat, xam
kimyoviy reaktsiya paytidagi dinamik o`zgarish jarayonida elektron bulutlarining
o`zgarishi va qayta taqsimlanishi elektron nuqtai nazaridan organik reaktsiyalar
mexanizmini asoslashga imkoniyat yaratdi. Bu soqadagi keyingi yutuqlar kvant
mexanikasining kimyoga kirib kelishi kvantkimyoviy usullarni yaratdi.
Kimyoviy bog` yarim emperik molekulyar orbitallar usuli va valent bog`lar
nazariyasi asosida tushuntirildi. Olimlarning bu kashfiyotlari eksperimental usullar
nazariyasini yaratdiki, yangi nazariy g`oyalar xar xil yuqori mukammallikdagi
apparaturalarda kuzatilayatgan kimyoviy reaktsiyalar bosqichlarini o`rganish
jarayonida shakllana bordi. Organik molekula va uning ayrim fragmentlarinining
elektron va energetik xarakteristikalari asboblar yordamida o`rganildi va bu
asosda yangi ilmiy, nazariy va amaliy kashfiyotlar yaratildi.
Organik - kimyogar o`z fani xaqida
Bu ma`lumot ingliz organik kimyogari A.R. Todd (1907 yil) risolasi asosida
tayyorlandi. Aleksander Todd tabiiy birikmalar kimyosi, bioorganik kimyo,
ayniqsa, nuklein kislotalar kimyosi soxalarining asoschisidir. Birinchi marta
organik tadqiqot usullarini rentgenokristallografiya bilan qo`shib, V12 vitamini
90
tuzilishini aniqladi. 1957 yili nukleotidlar va nuklein kislotalar soxasidagi ishlari
uchun Nobel' mukofoti laureati bo`ldi.
Organik kimyo fan sifatida tashkil etilganiga 140-150 yil bo`lmoqda XIX asr
boshlarida va 70 yillargacha qilingan ishlarning barchasi bilan tanishdik. Organik
kimyoda nazariy asoslar barqarorligi xamisha sezilib turadi, ammo oxirgi 100 yilda
bizning kundalik turmushimizda organik kimyo sanoati eng muxim o`rin tutganini
aytmoq xam joizdir. Organik kimyoning birinchi sanoat tarmog`i bo`yoq ishlab
chiqarish edi.
1856 yili ingliz olimi U.G. Perkin (1838-1907 yy.) xinin sintez qilmoqchi
bo`lib, qizil bo`yoќ oldi. Uning foydali tomonini tushungan Perkin bu moddani
"Movein" nomi bilan atab, sanoat miqyosida ishlab chiqarishni yo`lga qo`ydi va
sintetik bo`yoq sanoatiga asos soldi. Fan rivoji uchun yana bir muxim sanoat ishlab
chiqarish usuli 1868 yili Grabe va Liberman tomonidan yaratildi. Ular alizarinni
rux kukuni bilan qaytarib, antratsen olishdi, 1869 yili esa antraxinonni bromlab
antratsen orqali alizarin olish mumkinligini isbotladilar. Alizarin Evropada marena
o`simligidan ekstraktsiyalash usuli bilan olinar edi. Germaniyada alizarin
bo`yoqlari olishning sanoat usulida yo`lga qo`yilishi juda katta er maydonlarining
bo`shashiga olib keldi. Alizarin temir ishtirokida binafsha, xrom ishtirokida
jigarrang, alyuminiy-kaliyli achchiqtosh bilan och-qizil rang beradi. Indigo
bo`yoqlari xam sanoat miqyosida olina boshlandi, bu ishlar 1879 yili Bayer
tomonidan amalga oshirildi. Sanoat usulida bo`yoq ishlab chiqarish o`z davrida
plastmassa, sintetik tolalar, detergentlar va pestitsidlar sintezi soxasini
shakllantirdi.
Taxminan 1900 yilardan boshlab organik-kimyogarlar yana qaytadan tirik
tabiatdan olingan moddalarni sanoatda tadbiq etish ustida ish boshladilar. Organik
kimyo fani rivojlanishining II bosqichi boshlandi. Alkaloidlar, terpenlar, oqsil,
polipeptid, purin, o`simlik pigmentlari va xlorofillni o`rganish boshlandi. Bu
taxminan 1930 yillargacha davom etdi va organik kimyo fan sifatida yangи
nazariyalarining yaratilishi uning barqaror rivojini ta`min etdi. Эndi organik
kimyoning yangi nazariй yutuqlari fizika fani orqali bu soxa muvozanatini siljitib,
yangi fan bo`limi - fizik organik kimyoni yaratdi.
Natijada XX asr 20-yillaridayoq organik kimyo o`zining II bosqich
taraqqiyotining yuksak cho`qqisini egallab, yangi III bosqich darajasiga
ko`tarilishga tayyor edi. Bungacha organik-kimyogarlar tabiiy birikmalarning
tuzilishi bilan qiziqar edilar, ammo ularning o`simlik va тирик organizmdagi
bajaradigan funktsiyasini o`rganish asosan biokimyogarlar vazifasi xisoblanar edi.
1930 yillar boshlanishida Evropada bir qator etuk olimlardan R. Kun (1900-1967
yy.), A. Butenandt (1903 й), P. Karrer (1889-1971 yy.), L. Rujichka (1887-1976
yy.), A. Todd (1907 y) bevosita struktur tuzilish va ularning funktsiyasi
orasidagi mutanosiblikni o`rgana boshladilar. Bu yo`nalish yangи органик кимё
fani rivojlanishining qariyb 30 yilini o`z ichiga oldi. Bu yangi taraqqiyot bosqichi
ikki fan-texnika yutuqlari bilan bog`liqdir:
91
1. Birinchisi kimyoviy kashfiyot, Preglning mikrotaxlil usuli ochildi,
bunda endi kimyogarlar 0,25 g. moddani taxlil qilish imkoniyatiga ega bo`ldilar.
2. Ikkinchisi biologik kashfiyotlardan biri shuki tabiiy manbalardan
vitamin va gormonlarning ajratib olinishi amalga oshirildi.
Avvalgi 30 yil davomida organik kimyoda eksperimental usullar deyarli
o`zgarmagan bo`lsa, endi mikromiqdordagi moddalar bilan ishlash usuli
shakllandi, xromatografiya usuli qayta ochildi. Xromatografiyaning yupqa qatlam
va adsorbentlar usuli organik tadqiqotlar revolyutsiyasiga olиб keldi. 1934-36
yillar davomida ingliz olimlari A. Todd va Dj. Berdjerlarning xamkorlik ishlari
natijasida vitamin V1 (tiamin)ning beri-beri kasaliga qarshi ishlatilishi va uning
samaradorligi yangi vitaminlar sinteziga olib keldi. Toddning bu soxadagi ishlari
faqat vitaminlarning struktur tuzilishni aniqlash emas, balki ular tirik organizmda
juda oz miqdorda nima qilishi mumkinligini o`rganishga qaratildi. Biokimyogarlar
bu paytda ATF, kokarboksilaza, kozimaza va xokazo kofermentlarni aniqlashdi.
Loman va SHyuster kokarboksilaza achitqilari vitamin V1 ning pirofosfatli efiri
ekanligini isbotlashdi. Keyinchalik aniqlanishicha, kofermentlarning ko`pchiligi
faqat vitaminlarning emas, balki nukleotidlar asosini xam tashkil etar ekan. Bu
ishlarning barchasi Todd tomonidan DNK va RNK ning kimyoviy tuzilishini
aniqlashga olib keldi. Ilmiy izlanishlarni amalga oshirish uchun xromatografiya,
UB-, IK spektroskopiya usullari keng foydalanildi. Bor-yo`g`i ikki yildan keyin,
ya`ni 1953 yilda Dj. Uotson (1928 yil) va F. Krik (1916 yil)lar DNK molekulasi
qo`sh spiralli tuzilishi kontseptsiyasini ishlab chiqdilar. o`zaro vodorod bog`lari
yordamida bu molekulalarning juftlanishi kontseptsiyasi irsiy replikatsiya sabablari
ekanligini tushunishga yordam berdi, molekulyar biologiya va xozirgi zamon
genetikasini shakllantirdi. Bu kontseptsiyalar RSA, kristallografiya, difraktsion
taxlil kabi zamonaviy tadqiqot usullaridan foydalanib, Todd boshchiligidagi
olimlar xulosasi asosida yaratilgan edi. Keyingi rivojlanish darajasi RSA,
kristallografiyani kimyoviy taxlilga bog`liq bo`lmasdan, mustaqil ishlash
imkoniyatini berdiki, 1955 yili D. Xodjkin tomonidan vitamin V12 tuzilishini
RSA usuli bilan aniqlandi. RSA usulining boshqa fizikaviy usullar xamkorligida
(YaMR spektroskopiya, mass-spektrometriya) organik kimyoga kirib kelishi bir
qator tuzilishi murakkab formulalarni o`rganishga yo`l ochib berdiki, organik
kimyo o`zining dastlabki klassik usullari yordamida modda molekulasini
parchalab o`rganish kabi og`ir mexnatni rad etish imkoniyatiga erishdi.
Bu kabi yutuqlar 60 yillar o`rtalarida boshlangan organik kimyo fani
rivojlanishining IV bosqichini belgiladi. Organik kimyoning bu rivojlanish
bosqichi biologiya fani bilan uzviy bog`liq bo`ldi. Fizikaviy tadqiqot usullari
kimyoviy taxlilni engillashtirgan bo`lsa xam, organik sintez usuli xali xam
ilgaridagidek qudratini yo`qotmagan va kundan-kun o`z imkoniyatini va aniqlik
chegarasini kengaytira boshladi. Albatta, sintez organik kimyo fani va sanoatining
xayotiy manbai bo`lgan, bo`lmoqda vа shunday bo`lib qoladi.
III va IV davrdagi organik kimyo fani rivojlanish bosqichidagi sintezning
asosiy yutuqlari:
92
yangi maxsus reagentlarning kashf qilinishi,
Vudvord-Xoffmanlarning orbital simmetriyaning saqlanish qoidasi,
dinamik stereokimyo tushunchalarining shakllanishi bo`ldi.
AKSH olimi R. Vudvord (1917-1979 yy.) asosan murakkab va biologik
muxim organik moddalar sintezi bilan shug`ullangan. U umrining so`nggi
yillarigacha tabiatda mavjud va laboratoriya usuli bilan olinishi mumkin bulmagan
birikmalar sintezini amalga oshirgan (1965 yili Nobel' mukofoti sazovori).
Masalan: 1944-yilda xinin, 1949 sempervirin alkaloidi, 1950 patulin
antibiotigi, 1951 kortizon va xolesterin, 1954 strixnin va lanosterin, 1956
rezerpin, norborneol sintezlarini amalga oshirdi.
Bu sintezlar qanday qiyinchilik bilan amalga oshirilganini tasavvur qilish
uchun vitamin V12 sintezi xaqida to`xtalamiz: Vitamin V12 tsiankobalamin
murakkab moddalardan biri bo`lib, uning etishmasligi organizm anemiyasiga olib
keladi. Bu vitaminning asosi-tekis makrotsiklik korin xalqasi-beshta azotli xalqa
tutgan birikma, uning markaziy qismida kompleks xosil qiluvchi kobal't ioni azot
atomlari bilan koordinatsilanadi. Birinchi marta vitamin V12 bir necha tonna
jigarni qayta ishlab ajratib olingan bo`lsa, uning struktur tuzilishini aniqlash uchun
Todd 8 yil vaqt sarflagan. 1961 yili kuzida Vudvord shveytsariyalik kimyogar
Эshenmozer bilan xamkorlikda vitamin V12 sinteziga kirishdi. Tsiankobalamin
xalqasining A, D qismini Vudvord B, C qismini Эshenmozer sintez qila
boshladilar. 60-70 bosqichdan iborat bu sintezni bajarish uchun faqat Garvarddagi
Vudvord laboratoriyasida 11 yil davomida 70 aspirant va tadqiqotchilar uzluksiz
ishladilar. Xamkorlikdagi sintez 1972 yili vitamin V12 prototipi - kobir kislotasini
olish bilan yakunlandi. Kobir kislota sun`iy yo`l bilan osongina V12 vitaminiga
o`tishi mumkin. 1964 yili V12 vitamini sintezida boshlang`ich pirrolidon xalqasi
tutgan birikmani olish jarayonida Vudvord 26 yoshli nazariyotchi olim R.
Xoffmanni xamkorlikka taklif etdi.
AKSH olimi R. Xoffman (1937 yil) ning asosiy ishlari kimyoviy kinetika va
reaktsiya mexanizmini o`rganishga qaratilgan, 1964 yili murakkab organik
molekulalar molekulyar orbitallarini tuzish va ulardagi -elektron bog`lar
sistemasining konformatsiyalari tadqiqoti va xisoblashlarni amalga oshirdi, faol
komplekslar uchun mumkin bo`lgan konfiguratsiya xaqida xulosasini yaratdi.
Yana Vudvord ishlariga kaytadigan bo`lsak, u 1945 yili penitsillin, 1949 -
patulin, 1952 - terramitsin va biomitsin, 1963 - streptomitsin tuzilishini isbotladi.
1952 yili Dj. Uilkinson bilan bir vaqtda ditsiklopentadienilning Fe(II) ioni bilan
kompleks birikmasi sendvich strukturali ekanligini, uning aromatik xossalarini
isbotladi va uni ferrotsen deb atadi.
Xozirgi kunda Vudvord ishlari natijasida organik sintez san`at darajasiga
Dostları ilə paylaş: |