O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Farg’ona davlat Universiteti

2.2.O’simlik shiralarining keng tarqalgan vakillarining bioekologik xususiyatlari
Shiralar -Aphidodea juda mayda (1-7 mm), xilma-xil va keng tarqalgan o‘simlik zararkunandalaridan iborat. Ular o‘simliklaming bargi, novdasi, ildizi va boshqa organlarini so ‘rib oziqlanadi. Ко ‘pchilik turlarining tanasida mum bezlari bo‘ladi. Bu bezlar chiqargan mum hasharot tanasini qoplab olib, uni himoya qiladi. Ayrim chumolilar shiralar ishlab chiqargan shirin suyuqlik bilan oziqlanadi. Tokka fillokserasi - Phylloxera vastatrix, meva daraxtlariga qon shira - Eriosoma lanigerum, olma shirasi - Aphis romi, sabzavot ekinlariga karam shirasi - Brevicoryne brassicae, katta g ‘o ‘za shiralari - Aphis gossipii va Acyrthosiphon gossipii zarar keltiradi.
Markaziy Farg‘ona tabiiy landshaftlari afidofaunasi Homoptera turkumi, Apidinae kenja turkumining 6 oila, 33 turkumiga mansub bo‘lgan 80 ta turdan iborat .
Yoppasiga uchrovchi turlar
Tuberolachnus salignus, Pterochloroides persicae, Anoecia corni, Eriosoma lanigerum, Pemphigusvesicarius, Tetraneura caerulescens, T.ulmi, Panaphis juglandis, Chromaphis juglandicola, Aphis craccivora, A.gossypii, A.pomi, Hyalopterus pruni, Schizaphis graminum, Rhopalosiphon maidis, R.musae, R.nymphaceae, Myzus persicae, Acyrthosiphon gossypii, A.pisum, Uroleucon jaceae, U.sonchi shiralsri yoppasiga uchrovchi turlari oilasiga mansub bo’lib, ularning faunadagi ulushi 27.5 % (22tur) tashkil etadi. Bu turlar, turli biogeotsenozlarda ko’plab uchrashi bilan birga miqdoriy zichlikning doimo yuqori bo’lishligi bilan ham ajralib turadi. Bu guruh shiralar ozuqa o’simliklariga bahor va dastlabki yoz oylarida (masalan, Pemphigus vesicarius, Rhopalosiphum numphaceae, Hyalopterus pruni, Myzus persicaeva boshqalar) yoki to’liq mavsum davomida (Tuberolachnus salignus, Pterochloroides persicae, Callaphis juglandis, Aphispomi va qator boshqa turlar) jiddiy zarar yetkazishi mumkin. Ayni shu guruh shiralarining ko’pchiligi mevali bog’larda uchrab, hosildorlikni keskin kamaytirishi mumkin. Jumladan, Aphis pomi, Dysaphis affinis, Brachycaudus cardio va boshqa turlar shunday shiralar sirasiga kiradi.

Olma shirasi - (Aphis pomi Deg.). Zarari. Olma, nok va behiga zarar yetkazib, barglarni burishtirib o‘yadi, ba’zan to‘kib yuboradi, yosh novdalarni
2.2.1-rasm. Olma shirasi
o‘stirmay qing‘ir-qiyshiq qilib, hosilni kamaytirib yuboradi, meva shirasini so‘rib, sifatini pasaytiradi. Yosh meva daraxtlariga katta ziyon yetkazadi .
Ta’rifi. Rangi yashil, ba’zan sariq-yashil bo‘ladi, qanotli shiralar qora rangli bo‘ladi. Voyaga yetgan shiralarning uzunligi 2mm, qorin uchi qoramtir, shira naychalari qora, tanasi nok shaklida bo‘ladi.
Hayot davri. Daraxtlarning yosh novdalarida tuxumlik holatida qishlaydi. Bahorda kurtaklar yozilishidan oldin lichinkalar chiqib, avval bo‘rtgan qurtaklardagi shirani, keyinchalik barg va gullardagi shirani so‘radi. Voyaga yetgan dastlabki shiralar olma qiyg‘os gullagan vaqtgacha paydo bo‘ladi. Shiralar yoz bo‘yi 15tacha bo‘g‘in beradi .[36]