O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax viloyati kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi Jizzax viloyati Do‘stlik Abu Ali ibn Sino nomidagi jamoat salomatligi texnikumi

Birinchi hovonchada ezish natijasida dori preparatlarning yo‘qolish miqdorlari

Preparat	Yo‘qolish, mg	Preparat	Yo‘qolish, mg
Amidopirin	37	Angishvonagul bargi	5
Analgin	22	Levomitsitin	29
Aiiestizin	24	Magniy karbonatning
Anti pirin	10	asosli tuzi	16
Barbamil	41	Magniy oksid	16
Barbital	13	Mentol	17
Barbital natriy	12	Metilen ko‘ki	16
Benzonaftol	15	Metiluratsil	10
Bromizoval	19	Natriy benzoat	20
Bromkamfora	15	Natri gidrokarbonat	11
Butadion	36	Natriy salitsilit	23
Asosli vismut nitrat tuzi	42	Norsulfazol	22
Geksamiyetilentetramin	26	Osarsol	15
Geksamidin	15	Papaverin gidroxlorid	10
Oq glina	14	Paxikarpin gidroyodid	12
Glukoza	7	Rezorsin	10
Dibazol	18	Sariq simob oksidi	26
Temir laktat	24	Simob amidoxlorid	22
Kalsiy glitserofosfat	25	Qand	21
Kalsiy karbonat	12	Salsolin gilroxlorid	8
Kalsiy laktat	12	Tozalangan oltingugurt	24
Askorbinat kislota	12	Spazmolitin	40
Asetilsalitsilit kislota	33	Eruvchan streptotsid	41
Benzoy kislota	34	Streptotsid	23
Nikotinat kislota	15	Sulgin	14
Salitsilit kislota	55	Tanin	11
Kodein va kodein fosfat	7	Temisal	37
Ravoch ildizi	11	Teobromin	18
Kofein	15	Teofillin	16
Kofein benzoat natriy	16	Terpingidrat	15
Kseroform	57	Fenatsetin	19
Fenolbarbital	18	Fenilsalitsilit	24
Ftalazo)	19	Fitin	18
Xinidin sulfat	21	Xinin gidroxlorid va sulfat	12
Chuchukmiya ildizining		Rux oksidi	36
qumq ekstraktri	18

masdan solish kerak. To‘ldirishni oshirish bilan maydalash jarayoni tezda qiyinlashadi.
Optimal to‘Idirish miqdori va taxminiy maydalash vaqti tajriba yo‘li bilan aniqlangan hamda bu miqdorlar 6.1-jad-valda izohlangan. Maydalash vaqtining uzayishida umumiy kukun sirti kamayadi, bunda ikkilamchi holat kuzatilib, unda modda zarrachalari kattalashadi. Hovonchada birdaniga bir necha moddalar maydalanganda, ular bir-biriga bog‘lan-masdan maydalanadi, shuning uchun ularni alohida-alohida maydalash zarur. Qiyin maydalanadigan moddalarni etanol va efir yoki ular aralashmasi yordamida maydalanadi. Bu su-
yuqliklar mayda yoriqlar ichi-ga kirib, kristallning parchala-nish jarayonini yengillashtiradi, ular mayda zarrachalarga shimi-lib, bu zarrachalarning katta-lashuviga to‘sqinlik qiladi. Kam-fora, fenilsalitsilat, pentoksil kabi dori moddalarning 1 gram-mi uchun 10 to‘lchi etanol yoki 15 to‘lchi efir olinadi.
Borat, solitsilat kislotalar va streptotsid kabilar uchun suyuq faza mikdorini 2 marta kamay-tirish zarur. Hovonchada modda maydalayotgan paytda uni stolga bilan ushlab turish zarur.
mahkam bosib, chap qo‘l an usab turish zarur. Ho-voncha bilan maydalashni yengillashtirish maqsadida turli xil maxsus tagliklardan foidalaniladi, ular 6.1-rasmda be-rilgan.
Bu moslama (6.1-rasm) hovoncha tutqichdan (1), al-mashtiriladigan rezina halqadan (2), turli raqamli hovon-chalar uchun strubsina (3) rezina solinib (4), stolni yaroq-siz bo‘lib qolishdan himoya qiladi. Strubsina stol chefiga mahkamlanadi. Shtirga hovoncha tutqich o‘rnatiladi (metall halqa). Shunday qilib, vtulkametall halqalarga bir-biriga to‘g‘ri keladigan rezina halqalar o‘rnatiladi, ya'ni hovon­cha mahkamlanadi. Rezina surgichlar bilan jihozlangan stolli Elash (Cribratio). Dorixona sharoitida kukunlarning may-daligini oddiy ko‘z bilan aniqlanadi. O‘simlik xomashyolari va boshqa ayrim moddalar (qand, chuchukmiya)ning may-dalanganligi darajasini tekshirish uchun DFning X nash-rida keltirilgan elaklardan foy-dalaniladi. Ipak elaklar uchun farmakopeya shkalasi ishlatilib, ular yordamida'eng mayda (ko‘-zining kattaligi 0,1 mm) kukun-lardan tortib, o‘rta darajada may-dalangan (teshigi 0,315mm) kattalikdagi kukunlargacha olish mumldn.
Dorixona sharoitida (diametri 150—200 mm bo‘lgan standart elaklar to‘plami) ishlatiladi.
Aralashtirish (Mixtio). Murakkab kukunlar tayyorlashda asosiy jarayon — aralashtirishdir. Kukunlarni aralashtirish vaqtida hovoncha devorlariga, hovoncha dastasining bosh qismiga yopishgan kukunlarni kurakcha bilan hovonchaga tu-shirib, qayta aralashtirish kukun zarralarining mumkin qadar bir xil maydalikda bo‘lishini ta'minlaydi. Aralashti ish oddiy ko‘z bilan qaralgarida bir xil massa hosil bo‘l-guncha davom ettiriladi.
Murakkab kukunlarni aralashtirish jarayoni maydalash jarayoniga nisbatan ancha yengil va tezdir. Ingrediyentlardan birining miqdori boshqasiga nisbatan 20 marta ortiq bo‘lsa ham bir xil aralashma hosil bo‘ladi. Ingrediyentlarning maqbul nisbati 1:1 ra teng.
Dozalarga bo‘lish (Divisio). Oddiy hamda murakkab kukun­larni faqat dorixona qo‘l tarozisida dozalarga bo‘lish kerak. Dozaga bo‘lingan kukunlarning kamida 0,2 va ko‘pi bilan 1,0 bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Ko‘rsatilgan miqdordan ortiq yoki kam bo‘lsa, kishi organizmiga yomon ta'sir ko‘rsatadi. Shuning uchun dozalarga bo‘lingan kukunlar miq­dori 0,3 bilan 0,5 o‘rtasida bo‘ladi.


Mavzu: Dozaga bo‘lingan va bo‘linmagan, oddiy va murakkab kukunlar.
Reja:
1.Dozaga bo‘lingan va bo‘linmagan, oddiy va murakkab kukunlar.
2.Hovoncha turlari haqida umumiy ma’lumot.
3. Kukun dori shakllarini umumiy va xususiy tayyorlash texnologiyasi.
Ichishga qo‘llaniladigan murakkab kukunlar
(Pulveres compositi ad usum internum)
Ichishga mo‘lj'allangan murakkab kukunlar tarkibiga turli xil qattiq dori preparatlari kiradi. Ayrim hollarda ularga oz miqdorda suyuq preparatlar qo‘shiladi (quyuq ekstraktlar, nastoykalar va efir moylari).
Tarkibida fizik-kimyoviy xossalari har xil bo‘lgan dori moddalar kirganligi sababli ularni tayyorlashda ma'lum qoidalarga amal qilishga to‘g‘ri keladi:
— murakkab kukunlarning umumiy og‘irligini hisoblash;
— kerakli raqamdagi hovonchani tanlash va sig‘imi op­timal to‘ldirishga yaqin bo‘Iishi zarur;
— qayd qilingan har bir ingrediyentlarning yo‘qolishi mumkin bo‘lgan miqdorni hisoblash uchun (yordam-chi moddalar ham kiradi). 1-raqamli hovoncha uchun ingrediyentlarning yo‘qolishi miqdorini kerakli raqamdagi hovonchaning koeffitsiyentiga ko‘paytiriladi; — murakkab kukunlarning tarkibidagi alohida ingredi­yentlarning hovonchaga ketma-ketlik bilan kiritish tartibini belgilash uchun birinchi maydalanayotgan moddaning yo‘qolish miqdori, kukunlar dozala-nayotgandagi mumkin bo‘lgan yo‘qolish normasidan chetga chiqmasligi zarur;
— ingrediyentlarni maydalash va aralashtirish tartibini aniqlash ular orasidagi o‘zaro nisbat 1:20 dan osh-masligi kerak. Agap birinchi kiritilayotgan moddaning miqdori ikkinchisi bilan bu nisbatdan oshsa, u holda bu modda kechroq kiritiladi;
— murakkab kukunlarning maydalanish va aralashtirish jarayonlarining vaqtini nazorat qilish;
— kukunlarni qadoqlash qoidalarini nazorat qilish;
— ikki va undan ortiq ingrediyentli teng yoki yaqin miqdorda yozilgan kukunlar (grammning o‘ndan bir ulushida).
Masalan:
6.8. Rp.: Analgini __
Amidopyrini aa 0,25
M.f.pulvis D.t.d. № 20
S. Kuniga 1 kukundan 2 mahal.
Ushbu murakkab kukunlar tayyorlanishining oddiy va-riantida, dori moddalarning miqdori teng bo‘lib, hovon­cha teshiklarida yo‘qolish miqdori bir-biriga yaqin va fizik xos­salari ham o‘xshashdir. Shuning uchun moddalar bir-biriga qo‘shib maydalanadi va aralashtiriladi.
6.9. Rp.: Pulveris folii Digitalis 0,05 Theobromini 0,3 M.f. pulvis D.t.d. № 20 S. 1 kukundan kuniga 3 mahal.
Angishvonagul bargi kukunining hovonchalar teshiklarida yo‘qolish miqdori kichik bo‘lishiga qaramay (5 • 5=25 mg), hovonchada avval teobromin maydalanadi, um'ng hovon­cha teshiklarga kirib qolishi hisobiga yo‘qotish miqdori katta bo‘lsa ham (18 • 5=90 mg).
Agar angishvonagul bargini birinchi bo‘lib maydalan-ganda yo‘qotish miqdori umumiy og‘irligiga ko‘ra 2; 5 % ni tashkil qilar edi, teobrominga nisbatan (1,5 %) 2,5 minut maydalanadi. Boshlang‘ich moddalar turli ranglarda bo‘­lishiga qaramay (zangori va oq), rangining bir xilligi va ayrim zarrachalarni 25 sm masofada ajrata olmaslik, aralashmaning bir xiliigidan dalolat beradi.
6.10, Rp.: Phenobarbitali 0,2Coffeini-natrii benzoatis 0,1 Phenacetini