O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax viloyati kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi Jizzax viloyati Do‘stlik Abu Ali ibn Sino nomidagi jamoat salomatligi texnikumi

Chin eritmalar
Chin eritmalar suyuq dori shakllarining eng katta guruhini tashkil qiladi. Dori shakli sifatida u quyidagi afzalliklarga ega:
1. Eritma tarkibida crigan dori modda boshqa dori shakllari (kukun dori, tablctka, hab dori, shamcha) tarkibidagi dori moddalarga nisbatan yuqori biologik ta'sirga ega, chunki u organizmga tez va to‘la so‘riladi, ta'siri esa shu sababli tez va kuchli bo‘ladi.
2. Eritma tarkibida dori moddaning salbiy ta'siri (achitish, kuydirish kabi) kcskin kamayadi va yo‘qoladi, vaholanki kukun holidagi kaliy, ammoniy bro‘l yoki yod tuzlari bunday xossaga ega.
3. Eritma holidagi dori iste'moli oson va qulay.
4. Eritma holidagi dori shaklini tayyorlash oson.
Eritma holidagi dori kamchilikdan ham xoli emas. Chunonchi, yo‘lon saqlanadi, tashish qiyinlashadi.
Eruvchanlik va erituvchi moddalar
Eritmalar kimyoviy birikma bilan mexanik aralashmalar o‘rtasida turadi. Kimyoviy birikmalarda eritmalar tarkibini o‘zgartirib turishi bilan farqlansa, mexanik aralashmalardan esa bir turliligi bilan farqlanadi. Shuning uchun eritmalarni kamida ikki ko‘lponcntdan tashkil topgan bir bosqich sistema deb qaraladi.
Eruvchanlikning asosiy alo‘latlaridan biri uni o‘z-o‘zidan, hcch qanday (a'sir kuchisiz erishidir. Erililadigan modda erituvchi bilan qo‘shilsa, crish jarayoni boshlanadi va birozdan so‘ng teng tarkibli eritma hosil bo‘ladi. Erituvchilar qutbli va qutbsiz molckulaga ega moddalardan iborat bo‘lishi mumkin. Qutbli molekulalardan tashkil topgan crituvchilarga; suv, kislotalar, spirtlar, glikollar, aminlar kiradi. Qutbsiz erituvchilarga uglevodorodlar misol bo‘ladi.
Erituvchilarni tanlashda avvaldan ma'lum bo‘lgan oddiy qoidaga rioya qilinadi:
- «o‘xshashi o‘xshaydiganda criydi». Amalda bu qoida, biron-bir moddani eritish uchun shunday erituvchi olinishi kerakki, ularning struktura tuzilishi o‘xshash bo‘lsin yoki bir-biriga yaqin kimyoviy xossasi ega bo‘lishi kerak, deb tushuniladi.
Suyuqliklarni suyuqlikda erish darajasi turlicha bo‘ladi. Bir-birida juda yaxshi eriydigan suyuqliklar bor (masalan, suv va spirt). Buning sababi molckulalar o‘rtasidagi o‘xshashIik. Bir-birida ma'lum qismda eriydigan suyuqliklar (masalan, efir va suv) va bir-birida amalda crimay- digan suyuqliklar mavjud (benzol va suv). Qutbli va qutbsiz suyuqliklar ham ma'lum bir qismda bir-birida eriydi. Harorat ko‘larilishi bilan suyuqliklarning bir-birida erishi kuchayadi. Ko‘pincha ikki suyuqlik araiashmasi o‘ziga xos ma'lum bir harorat bir-biri bilan chcklanmagan miqdorda aralashib kctadi. (Masalan fenol, suv aralashmasi 68-80°Cda bir-biri bilan cheklanmagan proporsiyada aralashadi.) Bosimning o‘zgartirilishi erish jarayoniga ham ta'sir qiladi.
lchish uchun tayyorlanadigan eritma tarkibidagi erituvchi sifatida odatda tozalangan suv olinadi. Tozalangan suv farmakologik indifferent suyuqlik hisoblanadi. Agar critma tarkibidagi suyuqlik rctscptda ko‘rsa- tilmasa, albatta tozalangan suv olinishi zarur.
Suv ham maMum bir erituvchi xususiyatiga ega va u maMum bir guruh dori moddalarni maMum bir qismda critishi mumkin. Modda eruvchanligi deb, 100 g eritmani to‘yintirish uchun kerak bo‘lgan modda- ning gramm miqdoriga aytiladi. Dori moddalar cruvchanligi to‘g‘risidagi ma'lumot Davlat Farmakopeyasida va shu dori moddasini ifodalovchi ma'lum tcxnik ma'lumotlarda kcltirilgan. XI Davlat Farmakopeyasida (I-to‘l, 176-bet) eruvchanlikni bclgilash uchun quyidagi atamalar qabul qilingan.