O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi m. G. Umarxodjaeva, O. S. Umarov, D. A. Ismailov
Banklar investitsiya va dividend siyosatlarining o„zaro bog„liqligi tahlili
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Banklar investitsiya va dividend siyosatlarining o„zaro bog„liqligi tahlili.
Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarning xususiylashtirish tajribasidan ma‘lumki, korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarish natijasida shakllangan aksiyadorlik kapitali to‗zilmasi xususiylashtirilgan kompaniyalarning moliyaviy natijasiga va qimmatli qog‗ozlar bozoridagi emission-investitsion faolligiga bevosita ta‘sir ko‗rsatadi. Bunda imkoniyati kam bo‗lgan minoritar (mayda) aksiyadorlarni kompaniya korporativ boshqaruviga sust jalb qilinishi, shuningdek, firmalarni restrukturizastiyalash ishlarini orqaga tortgan yoki to‗siq qo‗ygan aksiyador- xodimlarning o‗ziga xos bo‗lgan manfaatlarini ustuvor bo‗lishi eng muhim muammo 45 bo‗lib hisoblanadi. Ko‗pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiylashtirishdan keyinggi davrda aksiyadorlik kapitalini aksiyador-insayderlardan aksiyalar bozori orqali tashqi strategik investorlarga qayta taqsimlanishi va natijada mulkni bunday investorlar ko‗lida jamlanishi yuzaga keladigan samarasizliklarni bartaraf etish mexanizmi deb qaralgan. Bunda, bir tomondan, yirik (strategik) ayniqsa, xorijiy aksiyadorlarga ega bo‗lgan kompaniyalarning muvaffaqiyatli rivojlanishiga juda ko‗p misollar bor. Shu bilan birga, qo‗lga kiritilgan nazoratdan shaxsiy foyda olishga intilgan va ishlab chiqarishni restrukturizastiyalashdan va korxona samaradoriligini oshirishdan bosh tortgan yirik aksiyadorlar faoliyatiga ko‗plab dalillar ham mavjud. Shunday qilib, qanday proporstiyadagi aksiyadorlik kapitali to‗zilmasi mamlakat korxonalarining emission va investitsion faolligini oshiradi va umuman, milliy iqtisodiyotni jonlantira olishi mumkin degan masala hozirgacha bahs talab bo‗lib qolmoqda. Shuning uchun aksiyadorlik kapitali (mulk) to‗zilmasi, kompaniyalar moliyaviy-xo‗jalik faoliyati samaradorligi va ularning qimmatli qog‗ozlar bozori (QQB)dagi emission-investitsion faolligining o‗zaro bog‗lanishi haqidagi nazariy qarashlar va empirik tadqiqotlarning tahliliy sharhi O‗zbekiston sharoiti uchun foydalidir. Bunday sharoitda iqtisodiyotning strategik tarmoqlari tarkibiga kirgan xususiylashtirilgan nomoliyaviy kompaniyalar biznesi samaradorligiga aksiyadorlik kapitali to‗zilmasining ta‘sirini jahon va O‗zbekiston amaliyoti asosida tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi paytda Respublikamizdagi tijorat banklar O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-1317 ―Bank tizimining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va investitsiyaviy faolligini kuchaytirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖ gi Qaroriga muvofiq 2010 - 2012 yillarda tijorat banklarini yanada kapitallashtirish va investitsiyaviy faolligini kuchaytirish chora-tadbirlari dasturi ishlab chiqildi. Aytish joizki, tijorat banklarning aksariyat qismining ustav kapitalida davlat ulushining ishtiroki kattaligini ko‗rishimiz mumkin. Agarda investor toifalarining salmog‗i bo‗yicha O‗zbekiston va ba‘zi horij mamlakatlaridagi holatni solishtirsak, unda investorlarning faolligini ortganini ko‗rishimiz mumkin. 46 Yuqoridagi jadvalda listing kompaniyalari aksiyalarining 52 hafta ichidagi kotirovkasi aks ettirilgan bo‗lib, listing kompaniyalarining aksariyat qismini tijorat banklari tashkil etgan. Bank aksiyalari kotirovkasini tahlil etar ekanmiz, O‗zsanoatqurilishbank oddiy aksiyalari kotirovkasi nominaliga nisbatan +10 so‗mga, Turon aksiyadorlik-tijorat banki aksiyasi +289 so‗mga, Hamkorbank va Qishlok qurilish bank aksiyalari +20 so‗m va +10 so‗mga hamda Samarkand aksiyasi +300 so‗mga oshgan. Shuningdek, Trastbank aksiyalari +100 so‗mga, RAVNAK-BANK +126 so‗mga va IPOTEKA – BANK ning oddiy aksiyalari +340 so‗mga oshgan. Boshqa banklar aksiyalari nominaliga nisbatan o‗zgarmasdan qolgan. Umuman olganda, tijorat bank aksiyalarining 52 hafta ichida 50 so‗mga yoki 20 so‗mga oshishi bu aksiyalar likvidli yoki ikqilamchi bozor likvidliligi oshgan degan tushunchaga olib kelmaydi. Sababi, bank aksiyalarining 52 hafta ichidagi kotirovkasining yuqoridagi o‗zgarishlari minimal o‗sgan bo‗lib spekulyativ daromad olish uchun yirik portfelli investorlarni yoki investor-jismoniy shaxslarni ikqilamchi bozorga investitsiya kiritishini ijobiy tomonga o‗zgartirmaydi. Ko‗pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiylashtirishdan keyinggi davrda aksiyadorlik kapitalini aksiyador-insayderlardan aksiyalar bozori orqali tashqi strategik investorlarga qayta taqsimlanishi va natijada mulkni bunday investorlar ko‗lida jamlanishi yuzaga keladigan samarasizliklarni bartaraf etish mexanizmi deb qaralgan. Bunda, bir tomondan, yirik (strategik) ayniqsa, xorijiy aksiyadorlarga ega bo‗lgan kompaniyalarning muvaffaqiyatli rivojlanishiga juda ko‗p misollar bor. Shu bilan birga, qo‗lga kiritilgan nazoratdan shaxsiy foyda olishga intilgan va ishlab chiqarishni restrukturizastiyalashdan va korxona samaradoriligini oshirishdan bosh tortgan yirik aksiyadorlar faoliyatiga ko‗plab dalillar ham mavjud. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|