O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi m. G. Umarxodjaeva, O. S. Umarov, D. A. Ismailov

Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati: 
1. O‗zbekiston Respublikasi Qonuni №233-I ―Aksiyadorlik jamiyatlari va 
aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‗g‗risida (yangi tahriri)‖, 1996-yil 26-
aprel. Yangi tahriri O‗RQ-370 son bilan 2014-yil 06-mayda tasdiqlangan.

---

47 
2.O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining "O‗zbekiston Respublikasini yanada 
rivojlantirish bo‗yicha harakatlar strategiyasi to‗g‗risida" gi Farmoni. // O‗zbekistan 
Respublikasi Qonunlari to‗plami. 2017 y., № 6, st. 70. 
3. O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev tomonidan 2017 yil 
22 dekabr kuni birinchi marta mamlakatimiz parlamenti – Oliy Majlisga 
Murojaatnomasi Toshkent : O‗zbekiston, 2017 y., 104 b... 
4. Zaynutdinov SH.N. Korporativ boshqaruv asoslari. O‗quv qo‗llanma. -T.: 
O‗zbekiston, 2008. – 260 b. 
5. Xodiev B.YU., Berkinov B.B. ―Korporativ boshqaruv va raqobatni 
rivojlantirish‖ O‗quv qo‗llanma. -T.: 2011 y. 
6. Steen Thomsen & Martin Conyon – Corporate Governance, mechanisms and 
systems. McGraw-Hill Higher Education UK, 2012 – 367pp. 
7. Bob Tricker – Corporate Governance, Principles, Policies and Practices, 3rd 
edition, Oxford online resources center, 2012 – 904pp. 
8.www.webofsciense.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi 
9. .www.ziyonet.com –axborot-ta‘lim tarmog‗i
3.DIVIDENDLAR SIYOSATINING MOLIYAVIY XAVFSIZLIK VA 
MOLIYA TASHKILOTLARI SIYOSATIGA TA‟SIRI
1. Kompaniyaning dividendlar siyosati va uning kompaniyaning qiymatiga 
ta‟siri.
Bozorda samarali dividendlar siyosatini shakllantirish iqtisodiyot ko‗plab ilmiy 
tadqiqotlarga bag‗ishlangan. Nazariy yondashuvlarda kompaniyaning dividend 
siyosatini shakllantirish jarayoni uning nuqtai nazaridan ko‗rib chiqiladi 
kompaniyaning bozor qiymatiga va egalarining farovonligiga ta‘sir qiladi. 
Kompaniyaning bozor qiymatiga ko‗ra bu kompaniyaning narxlari odatda 
tushuniladi bozorda erkin raqobat sharoitida sotilishi mumkin. Ko‗pincha bo‗lar 
Aksiyadorlik kompaniyalari bilan bog‗liq masalalar. Kompaniya aktivlarining 
ko‗tarilishi narxiga olib keladi. Bugungi kunda kapital egalari uchun asosiy daromad 
hisoblanadi. Bundan tashqari, sarmoyadorlar, eng avvalo, aksiyalarning bozor narxini 

---

48 
ko‗tarishda. Bozorni maksimallashtirish markazida bir kompaniyaning aksiyalarining 
qiymati - bu farovonlikning ortishi kompaniyaning egalari aksiyalarning bozor 
bahosini oshirish va o‗sishiga emas dividendlar ko‗rinishidagi daromad. Shu sababli, 
so‗nggi yillarda barqaror qiziqish paydo bo‗ldi.
Kompaniyaning bozor qiymatini baholash va amaliy ishlarni takomillashtirish 
zaruriyati uni boshqarish vositalari, shuningdek, bozorni ko‗paytirish jarayonlarini 
boshqarishkompaniya qiymati. Ya‘ni, menejment nazariyasida, so‗nggi paytlarda 
yangi paydo bo‗ldi.yo‗nalish - kompaniya qiymatini boshqarish tushunchasi.Baholash 
mexanizmi tarmoqni tarqatish jarayonini o‗z ichiga oladikompaniya daromadi. 
Foydani taqsimlash to‗g‗risidagi qaror direktorlar kengashini oladi keyinchalik uni 
aksiyadorlarning umumiy yig‗ilishida tasdiqlash. Foyda almashinuvi bu ajratilgan 
mablag‗lar orasida maqbo‗l nisbatlar uchun asos bo‗lib xizmat qiladiishlab 
chiqarishni kengaytirish, zaxira fondini shakllantirish va daromadlarni qimmatga 
tushirishqimmatli qog‗ozlar: aksiyalar bo‗yicha dividendlar va obligatsiyalar 
bo‗yicha foizlar. Amaldaushbu sohadagi boshqaruv qarorlari dividendlar doirasida 
amalga oshiriladi siyosatchilar. Dividendlar miqdori doimiy emas va daromad 
miqdori va unga bog‗liqdiraksiyadorlar o‗rtasida taqsimlangan aksiyalar. Shuning 
uchun samarali va samarali amalga oshirishdividendlar siyosati moliyaviy 
faoliyatning muhim yo‗nalishlaridan biridir menejer va unga ta‘sir etuvchi omillarni 
hamda munosabatlarni chuqur tushunishni talab qiladi boshqa boshqaruv qarorlari 
bilan. 
Dividend siyosati o‗ziga xos xususiyatlarga ega. Biroq, kompaniyalar umumiy 
bosqichlarga bo‗linadi: 
● ishlab chiqilgan strategiyaga muvofiq dividendlar siyosati turini 
tanlashrivojlanish; 
● dividendlarni to‗lash shartlari va shakllarini aniqlash; 
● dividend siyosatining samaradorligini baholash.Iqtisodiy adabiyotda bugungi 
kunda turli xil ta‘riflar mavjuddividend siyosati va dividendlar.
Eng keng tarqalgan va umumlashtirilishi mumkinquyidagilarni ta‘kidlash kerak: 
dividend siyosati shakllanish mexanizmi aksiyadorlar o‗rtasidagi foydani taqsimlash. 

---

49 
Dividendlar siyosati ko‗rib chiqilishi mumkindaromadlarni samarali taqsimlashga 
qaratilgan moliyaviy strategiyaning elementi sifatida aksiyadorlarning boyligini 
maksimal darajada oshirish. R. Braley va S. Myers ta‘rifi bo‗yicha dividendlar 
siyosati - bu daromadni qayta investitsiyalash bilan uzviy bog‗liqdir. Boshqa 
tomondan partiyalar va yangi aksiyalarni chiqarish yo‗li bilan dividendlarni to‗lashi 
mumkin. 
O‗zbekiston Fuqarolik Kodeksiga muvofiq, dividend olinadi. Kompaniyaning 
aksiyadorlari foydadan olinadigan daromadlarni taqsimlashda aksiyadorlar aksiyalari 
ustav 
kapitalidagi 
aksiyadorlarga 
nisbatan 
mutanosib 
ravishda 
amalga 
oshiriladiaksiyadorlik kompaniyasi O‗zbekistonning soliq kodeksi har qanday 
daromad sifatida dividendni belgilaydi daromad taqsimotida tashkilotning 
aksiyadorlari (a‘zosi) tomonidan olingan, soliqqa tortilgandan so‗ng qolgan 
(preferentsiyalar bo‗yicha foizlar ko‗rinishida) aksiyadorlarning (qatnashchining) 
aksiyalari (ulushlari) bo‗yicha aksiyalarga mutanosib ravishda ushbu tashkilotning 
vakolatli (ulush) kapitalida aksionerlar (ishtirokchilar) (ya‘ni, dividend- qatnashchilar 
tomonidan kapitalni moliyalashtirishning istalgan shaklida investitsiya qilingan 
kapitaldan olingan daromadlar). 
Dividend orqali aksiyador tomonidan olingan daromadlarda ishtirok etish 
huquqi aksiyadorlik kompaniyasi. Dividendlar olish tartibi va shartlari, shuningdek 
ularning qiymati aksiyadorlik jamiyatining dividend siyosati bilan belgilanadi. Bu 
yerdan tashkilot faoliyati va e‘tiborida dividend siyosatining roli va ahamiyati, u 
biznesda, moliyaviy boshqaruvda va boshqalarda beriladi.
Shunday qilib, dividendlar siyosatining asosiy masalalari quyidagilar: 
Dividendlar to‗lashlari firmaning bozor qiymatiga ta‘sir qiladi va bozor qiymati uni 
qanday baholaydiaksiyadorlariga katta dividendlar to‗layotgan kompaniyalar? 
Shuning uchun foydani taqsimlash masalasi, xususan, dividend siyosati, R. Braley va 
S. Myers nazariyasiga ko‗ra, nazariyaning eng yaxshi o‗nta muammolari orasida 
moliya, bugungi kunga kelib, bu savollar olimlar va olimlar o‗rtasida munozaralar 
mavzusi bo‗lib qolmoqda. Ma‘lumki, dividendlar masalalari bo‗yicha keng qamrovli 
ilmiy muhokamalarning boshlanishi Siyosatchilar M. Miller va F. Modigliani 

---

50 
maqolasida xizmat qilganlar kompaniyaning mukammal bozor qiymati dividendlarni 
tanlashga va boylikka bog‗liq emas aksiyadorlar, ularning fikriga ko‗ra, firmaning 
foyda olish qobiliyatiga bog‗liqinvestitsiya siyosatining samaradorligi haqida ko‗proq 
ma‘lumotga egafoyda ulushi. Ular taqdim etgan modellar nazariyaning asosi 
bo‗ldidividendlarning noto‗g‗riligidadir. Boshqacha aytganda, dividendlar siyosati 
omil emas kompaniyaning bozor narxiga ta‘siri, shundan kelib chiqadigan
dividendlar kiritilgan investitsiyalardan so‗ng hisoblangan qoldiq loyihalardir. 
Kelgusida dividendlar siyosati masalalariga nazariy yondashuvlarni ishlab chiqish 
dividendlar ahamiyatsiz bo‗lgan va zayimların kamayib borayotgan ahamiyatini 
inobatga olgan holda amalga oshirildi. 
Myron Gordon va Jon Lintner mustaqillik nazariyasining muholiflari sifatida 
paydo bo‗lgandividendlar siyosati va ularning yozuvlarida dividendlar siyosati 
muhimligini ta‘kidlashdi va aksiyadorlarning jami boyligi qiymatiga ta‘sir qiladi. 
Investorlar doimo qiziqish uyg‗otmoqda moliyaviy xavflarni bartaraf etish yoki 
minimallashtirishni talab qiladi, shuning uchun ular uchun afzaldir. Kelgusidagi 
daromadni kutishdan ko‗ra dividendlar olishni taqozo etadi . Bundan tashqari, joriy 
dividend to‗lovlari noaniqlik darajasini pasaytiradi. Investorlarning investitsiyalarni 
amalga oshirishning texnik va samaradorligi to‗g‗risidashu bilan investitsiyalarning 
past daromadlarini qondirish imkonini beradi hamda sarmoya chegirma faktor 
sifatida ishlatiladi aksiyadorlik kapitalining bozor bahosini oshiradi. Ularning fikriga 
ko‗ra, dividendlar bozor yirik kompaniyalar tomonidan baholanadi ancha yuqori. 
Ushbu nazariya, shuningdek, ahamiyatlilik nazariyasi sifatida ham tanilgan 
dividendlar siyosati hisoblanadi. 
Quyidagi omillar dividendlar hajmiga ta‘sir qiladi: 
● joriy daromad darajasi; 
● sanoatni rivojlantirish istiqbollari; 
● korxona investitsiya rejalari; 
●Tashqi moliyalashtirish manbalariga ehtiyoj; 
● menejerlar tomonidan dividendlar darajasini va ularning bahoga ta‘sirini 
baholash qobiliyatiaksiyalar;raqobatchilarning dividend siyosati; 

---

51 
● kapital to‗zilishi siyosati. 
Xulq-atvorni belgilaydigan eng tortishuvlarga va muhim omillarga bozorlardagi 
investorlar, investorlar daromad solig‗i darajasi. Robert Litzenberger va Krishna 
Ramaswami soliq nazariyasini ishlab chiqdi. Aksiyadorlarning ustuvorlik 
pozitsiyasidan kelib chiqadigan farqlashlar mavjud emas dividendlar va 
kapitallashgan daromadlar, chunki kapitalizatsiya daromadlari soliqqa tortildi 
dividendlar daromadidan pastroq soliq. Agar soliq stavkasi bo‗lsa dividendlar 
kapitalning daromad solig‗i stavkasidan kattaroqdir, keyin investorlar talab qiladi 
dividendlarni to‗layotgan kompaniyalar aksiyalariga investitsiyalarning rentabelligini 
oshiradi, bu esa o‗z navbatida olib keladidividendlarni to‗layotgan firmalarning 
nisbatan arzon aksiya bahosiga. Shunday qilib,firmalarning yuqori dividendlar 
to‗lashlari foydasiz. Soliq nazariyasining ahamiyati farqni davlat hokimiyati organlari 
darajasida soliqni tartibga solishga qaratganligi tasdiqlaydi dividend to‗lovlari.Turli 
davlatlar stavkalarni belgilashda turli yondashuvlarga ega Soliq to‗lovchilarning 
ayrim toifalari uchun ushbu ikki turdagi daromadlarni soliqqa tortish.Misol uchun, 
Germaniyada va Yaponiyada foydaning soliq stavkasi dividendlarga qaraganda 
yuqori Fransiya - quyida; Buyuk Britaniya, Avstraliya, Kanadada dividend solig‗i 
stavkalaridaromadlar va qayta tiklangan daromadlar bir xil. Ko‗pgina mamlakatlarda 
soliq stavkalarishuning uchun ko‗pincha soliq to‗lovchilarning turli toifalariga 
nisbatan farqlanadi.
Bugungi kunda dividend siyosatiga nisbatan noaniq munosabat mavjud. Bu 
aniqlandi aksiyadorlik jamiyatining muvaffaqiyatli faoliyati va barqarorlik 
ko‗rsatkichi sifatida baholanmoqdakorporativ boshqaruv tizimlari. Dividend 
siyosatining samaradorligi indikatori zamonaviy kompaniya nafaqat dividendlar 
bo‗yicha daromad olish, balki tafsilot va hammoliyaviy jihatdan qarab dividendlar 
miqdorini hisoblash uchun belgilangan tartibning moslashuvchanligi jamiyatning 
davlat va rivojlanish strategiyalari. Ichki hujjatlardagi o‗zgarishlar kompaniyaning 
dividendlarni hisoblash, tasdiqlash va to‗lash tartibi maqsadlariga xizmat qiladi. 
Aksiyadorlar va manfaatdor tomonlarni amalga oshirish tamoyillari to‗g‗risida 
xabardor qilishoddiy va imtiyozli aksiyalar bo‗yicha mulkiy huquqlar.

---

52 
O‗zbekiston iqtisodiyotidagi o‗zgarishlar mamlakatning yetakchi kompaniyalari 
hozirgi kungacha dividendni shakllantirishning asosiy prinsiplari ishlab chiqilgan va 
tartibga solingan daromadlarni taqsimlash mexanizmi, hisoblash tartibi va dividend 
muddatito‗lovlarni amalga oshiradi, ularni mahalliy operatsiyalarda belgilab beradi. 
Biroq, faoliyatni qiyosiy tahlil qilish yetakchi kompaniyalar, ish sharoitlariga va 
bosqichlariga bog‗liq ekanligini ko‗rsatadi ularning rivojlanishi, turli xil dividend 
siyosatiga rioya qilish – siyosatdan qoldiq prinsipi barqaror miqdorni saqlab qolish 
yoki dividendlar to‗lovini ko‗paytirish.Dividendlar miqdorini muntazam oshirib 
borayotgan kompaniyalar OAO hisoblanadi"Gazprom", "Lukoyl", "Rosneft" va 
boshqalar boshqa rivojlanayotgan bozorlar bilan taqqoslangan dividend to‗lovlari. 
Rus tilida kompaniyalar jahon tajribasida, foydaning 10-20% dividendlarini 
to‗laydibu qiymat 40% ga etadi. Shu bilan birga, kompaniyaga dividendlarni to‗lash 
hisobga olinmaydiuning bozor qiymatini o‗zgartirish mexanizmi. Dividendlar 
siyosatining asosiy vazifasi jamiyatning investitsion jozibadorligini oshirishga 
qaratilganligidadir. 
Investorlar manfaatlari va aksiyadorlik kompaniyasining manfaatlari o‗rtasidagi 
ustuvorlikturli yo‗nalishlarda o‗zgarishi mumkin. Konservativ siyosat bilan, foyda 
biznes tarafida qolmoqda,uning foydasini qayta tiklash. Ko‗pincha bunday taktika 
yosh korxonalar tomonidan qo‗llaniladi,yoki daromad o‗sishining yetarlicha darajada 
bo‗lmagan korxonalar, lekin hozir ham ko‗pchilik yetakchi global kompaniyalar, 
jumladan O‗zbekistonning kompaniyalari ham foydalanishi mumkin. 
Oddiy siyosat aksiyadorlarga to‗lanadigan foydaning minimal kafolati va yaxshi 
holatda qo‗shimcha bonuslarni nazarda tutadi. Moliyaviy masalalar. So‗nggi turi - 
tajovuzkor siyosat iste‘molga yo‗naltirilgan ustuvorliklarni o‗zgartiradi, ya‘ni, 
aksiyadorlar.Shunday qilib, kompaniyaning yagona ‗siyosati hozirgi mavjud emas. 
Uning shakllanishi va rivojlanishining turli bosqichlarida, bozorda paydo bo‗ladigan 
turli xil vaziyatlar, kompaniyaning faoliyati yoki yo‗naltirilganligi aksiyadorlar 
ulushini ko‗paytirish yoki aksiyadorlarning dividend to‗lovlarini ko‗paytirishga, 
Investitsion 
jozibadorlik 
va 
moliyaviy-iqtisodiy 
o‗sishga yordam beradi.
Kompaniyaning butun faoliyati, uning bozor qiymatining o‗sishidadir. 

---

53