O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi m. G. Umarxodjaeva, O. S. Umarov, D. A. Ismailov

3. Kompaniyaning moliyaviy xavfsizligiga tahdidlarning tasnifi mezonlari 
va unga muvofiq amalga oshirilishi. 
Kompaniyaning moliyaviy xavfsizligiga tahdidlarning tasnifi quyidagi 
mezonlarga muvofiq amalga oshirilishi mumkin: kompaniyaning moliyaviy 
xavfsizligining tarkibiy elementlari, kelib chiqishi manbalari, namoyon bo‗ladigan 
joylar, davomiyligi, xavf darajasi, mumkin bo‗lgan zarar miqdori, prognozligi, 
yuzaga kelishining tabiati. 
Ijobiy omillar: 
- bir nechta mamlakatlarda bir vaqtning o‗zida yangi turdagi mahsulotlarni 
chiqarib tashlash, bu sizni tezkorlik nuqtasiga tezda kirish imkonini beradi; 
- xalqaro strategik alyanslarda ishtirok etish orqali istiqbolli ilmiy va 
texnologik rivojlanish xarajatlarini minimallashtirish; 
- global texnologiya bozoridan, litsenziyadan, nou-xaudan foydalanib- 
bozorlarning nazorat qilinadigan ulushini oshirish va resurslarni nazorat qilish 
maqsadida xalqaro birlashish va sotib olish; 

---

56 
- keng miqyosli davlatlarni o‗z ichiga olgan ulgurji va chakana savdo 
tarmoqlarini yaratish; 
- soliq to‗lovlarini optimallashtirish uchun offshor zonalardan foydalanish, 
resurslarni jamg‗arish nuqtalarida to‗plash uchun kompaniyaning sho‗ba korxonalari 
o‗rtasida hisob-kitob qilish narxlaridan foydalanish; 
- aholining yuqori darajada texnik rivojlanishi va ta‘lim darajasi yuqori bo‗lgan 
mamlakatlarda ilmiy-tadqiqot markazlarini yaratish; 
- turli mamlakatlarda jalb qilingan resurslardan foydalangan holda 
kompaniyaning intellektual kapitali shakllanishi; 
- xalqaro pul, kredit, valyuta, fond bozori resurslaridan foydalanish 
imkoniyatlari; 
- moliyaviy riskten himoya qilish, shu jumladan; 
- pul mablag‗‗lari hisobidan,xalqaro moliya bozorida aylanma vositalar; 
- xalqaro bozorda vaqtincha bo‗sh pul mablag‗larining yuqori mahsuldorlikka 
ega investitsiyalari uchun aylanayotgan moliyaviy vositalarning mavjudligidir. 
Global iqtisodiyotdagi kompaniyalar moliyaviy xavfsizligidagi omillar. Salbiy 
omillar: 
- global iqtisodiyotning davriy o‗zgarishlari; 
- xalqaro tovar bozorlari va moliya bozorlaridagi volatillik; 
- eksport qiluvchi mamlakatlarning pul-kredit siyosatiga ta‘sir ko‗rsatadigan 
jahon valyutasidagi kurslardagi o‗zgarish; 
- global moliyaviy bozorda spekulyativ tendensiyalar; 
- yetakchi davlatlarning markaziy banklari tomonidan amalga oshirilayotgan 
miqdoriy pasayish siyosati sababli inflyatsiya jarayonining yuqori ehtimoli; 
- yetakchi mamlakatlar to‗lov balansining beqarorligi- bir guruh mamlakatlar; 
-yetakchi eksportchilarning valyuta zahiralari kontsentratsiyasi tabiiy 
resurslarni, birinchi navbatda energiyani qadrlash 
- dushmanliklarni egallash; 
- valyuta urushlari. 
Milliy iqtisodiyotda kompaniyalar moliyaviy xavfsizligi omillari. 

---

57 
Salbiy omillar: 
- orqaga qarab sanoat to‗zilmasi past talabga javob talab 
- investitsiya resurslarining yetishmasligi, kapitalni uning importidan ustunligi 
innovatsion faoliyatning kamligi; 
- biznes yuritishning yuqori xavfi; 
- korruptsiya, kambag‗al pul va soliq siyosati; 
- valyuta zahiralarining yetarli emasligi; 
- o‗z va qarz mablag‗larini jalb qilishning yuqori xarajatlari; 
- birja bozorining kapitallashuvi pastligi. 
Kompaniyalarning moliyaviy ishonchliligining strukturaviy elementlari 
mezonlariga muvofiq, kompaniya faoliyatining quyidagi yo‗nalishlari - operatsion, 
investitsion, innovatsiya, aktivlarni shakllantirish, kapital va qarz majburiyatlarini 
shakllantirishdagi tahdidlarni ta‘kidlash kerak. Manba manbalarining mezoniga 
muvofiq, jahon iqtisodiyotining omillari va milliy iqtisodiyotning omillari ta‘siridan 
kelib chiqqan tahdidlar mavjud.Ko‗rsatkichlar mezoniga muvofiq, mahsulot sotish, 
fond bozori, kreditlash, aktivlarni shakllantirish, aylanma mablag‗larni muomaladan 
chiqarish, vaqtincha bo‗sh mablag‗larni joylashtirish, valyuta operatsiyalarini amalga 
oshirish va dividendlar siyosatini amalga oshirishdan kelib chiqadigan 
kompaniyaning moliyaviy xavfsizligiga tahdidlar mavjud , filiallarni to‗zish, 
birlashish va sotib olish va shakllantirish. 
Ijobiy omillar: 
- barqaror makroiqtisodiy, jumladan pul va soliq siyosat; 
- yetarli soliq yuki bilan soliq tizimi, qulay investitsiya muhiti; 
- milliy valyuta barqarorligi- Barqaror savdo va to‗lov balansi; 
-ichki 
bozor- 
uy 
xo‗jaliklari 
va 
kompaniyalarning 
yuqori 
ichki 
talabirivojlangan moliyaviy bozor- malakali kadrlar, ilm-fan va texnologiyaning 
yuksak saviyasi, innovatsion faoliyat; 
- davlat tomonidan qo‗llab-quvvatlangan infrato‗zilma; 
- davlat-xususiy sektor hamkorligi. 
Kompaniyaning moliyaviy xavfsizligiga tahdid soluvchi omillar: 

---

58 
Operatsion faoliyat; 
- daromad va daromadlilikning pasayishi; 
- likvidlik va to‗lov qobiliyatining yo‗qolishi; 
- pul oqimining pasayishi; 
- qattiq va o‗zgaruvchan xarajatlarning o‗sishi; 
- operatsion kaldıraçın past darajasi; 
- zaxiralarni optimal bo‗lmagan hajmi; 
- qarzdorlarning yuqori darajasi; 
- muddati o‗tgan kreditorlik qarzlari. 
- kapital va qarz mablag‗larining yetishmasligi; 
- kompaniyaning rivojlanishi nuqtai nazaridan ortiqcha dividend to‗lovlari 
- yetarlicha taqsimlanmagan daromadlar; 
- zahira fondlaridan oqilona foydalanish; 
- haddan tashqari moliyaviy omillardan foydalanish; 
- qarz mablag‗larining yuqori qiymati; 
- kredit shartnomalari bo‗yicha suzuvchi shartnomalardan foydalanish 
natijasida resurslar narxining oshishi davrida foizlar to‗lovlarini foiz stavkalari 
ko‗tarilishi; 
- asosiy kapitalni samarasiz ishlatish; 
- kapitalning yyetishmasligi; 
- zaxiralarning past optimal darajasi; 
- haddan tashqari oladiganlar; 
- samarasiz pul oqimi boshqaruvi; 
- turli valyutalardagi diversifikatsiya qilinmagan mablag‗ qoldiqlari. 
Kompaniyaning moliyaviy xavfsizlik strategiyasining ustuvor yo‗nalishlari 
kompaniya oldida to‗rgan yoki kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan 
tahdidlarning tahlili asosida belgilanadi. Bu tahdidlarning xavfli darajasi va ularning 
xususiyatlari ilmiy va texnologik rivojlanish xususiyatlariga va iqtisodiy tsiklning 
bosqichlariga, shuningdek, subyektiv omillarga - zaxiralarni boshqarish tomonidan 
baholashga bog‗liq.

---

59 
Kompaniyaning asosiy vazifasi - egalari uchun qiymatni oshirish. An‘anaviy 
ravishda asos bo‗lgan kapital egalariga to‗lovlar dividendlar siyosati kompaniyaning 
dinamikasini aks ettiradi egalarining farovonligi o‗zgarishi. Kompaniyaning dividend 
siyosati dividendlarni to‗lash tartibi, muddati va tartibi to‗g‗risidagi qarorlar majmui. 
Kompaniyalarning moliyaviy ishonchliligining strukturaviy elementlari 
mezonlariga muvofiq, kompaniya faoliyatining quyidagi yo‗nalishlari - operatsion, 
investitsion, innovatsiya, aktivlarni shakllantirish, kapital va qarz majburiyatlarini 
shakllantirishdagi tahdidlarni ta‘kidlash kerak. Manba manbalarining mezoniga 
muvofiq, jahon iqtisodiyotining omillari va milliy iqtisodiyotning omillari ta‘siridan 
kelib chiqqan tahdidlar mavjud. Ko‗rsatkichlar mezoniga muvofiq, mahsulot sotish, 
fond bozori, kreditlash, aktivlarni shakllantirish, aylanma mablag‗larni muomaladan 
chiqarish, vaqtincha bo‗sh mablag‗larni joylashtirish, valyuta operatsiyalarini amalga 
oshirish va dividendlar siyosatini amalga oshirishdan kelib chiqadigan 
kompaniyaning moliyaviy xavfsizligiga tahdidlar mavjud , filiallarni tuzish, 
birlashish va sotib olish va shakllantirish.