O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov makroiqtisodiy siyosat

 
 
12.3.
 
 O‘zbekistonda milliy innovatsion tizimni joriy etish va boshqarish 
Global miqyosda kechayotgan tendensiyalar mamlakat, uning mintaqalari, 
barcha faoliyat sohalari, birinchi navbatda, fan-texnika va innovatsiyalar sohasini 
yanada rivojlantirish ssenariylarini ishlab chiqishda, albatta, hisobga olinishi lozim. 
Ilmiy-texnik va innovatsion faoliyatni kuchaytirish, yuqori texnologiyali va ko‘p ilm 
talab qiladigan ishlab chiqarishlarni rivojlantirish hisobiga iqtisodiyotni tarkibiy 
qayta qurish, yuqori texnologiyali ukladga o‘tish O‘zbekistonning jahon 
55
Akramova Sh. Bilimlarga asoslangan iqtisodiyotda oliy ta`limning o`rni. Население Узбекистана: состояние, 
проблемы и перспективы: Монорафия/ Под.ред. академика Р, Убайдуллаевой. - Т.: 2012. С.209
56
Akramova Sh. Bilimlarga asoslangan iqtisodiyotda oliy ta`limning o`rni. Население Узбекистана: состояние, 
проблемы и перспективы: Монорафия/ Под.ред. академика Р, Убайдуллаевой. - Т.: 2012. С.209 

---

220 
iqtisodiyotiga teng huquqli hamkor sifatida kirib borishidan umid qilishga imkon 
beradigan zarur shartlardan biri hisoblanadi. 
Jamiyatning rivojlanishi bilan fan o‘sish tendensiyalari va o‘ziga xos 
qonunlariga, ish usullari, texnika va texnologiyalariga, mehnatni tashkil qilish tizimi 
va tamoyillariga, maxsus tayyorlangan kadrlarga ega bo‘lgan inson faoliyatining 
mustaqil bir sohasiga aylandi. Bu boshqa ko‘pchilik sohalardan farqli ravishda, o‘sish 
chegarasini bilmaydigan, doimiy ravishda rivojlanib boradigan sohadir. Shu bilan 
birga, fan sohasi uchun ajratiladigan resurslar – mehnat resurslari, moliyaviy resurslar 
va moddiy resurslar – ma’lum bir chegaraga ega. Aynan resurslar cheklanganligi bu 
resurslardan ilmiy-texnik faoliyatning ustuvor yo‘nalishlari va turlarida maqsadli 
foydalanishga yo‘naltirish taktika va strategiyasini ishlab chiqishga majbur qiladi.
 
Milliy innovatsion tizimni shakllantirish konsepsiyasi o‘tgan asrning 80 yillar 
boshidan rivojlana boshladi. Bunda “milliy” so‘zi tavsifi aynan “davlat” innovatsiya 
tizimi degan mazmunni anglatadi.
Turli mamlakatlarning milliy innovatsion tizimi bir biridan farq qiladi. Shu 
kungacha milliy innovatsion tizimining yagona ta’rifi mavjud emas. Shuningdek, 
turli mamlakatlar milliy innovatsion tizimi oldiga turli maqsadlar qo‘yilishi mumkin. 
Fransiyada milliy innovatsion tizimining asosiy vazifasi qo‘shimcha ish o‘rinlari 
tashkil qilish, Germaniyada ilg‘or texnologiyalarni rivojlantirishdan iborat, deb 
hisoblanadi. Bunda Yevropalik ekspertlarning bergan baholariga ko‘ra, har ikki 
milliy innovatsion tizimning umumiy samaradorligi deyarli bir xil. 
Innovatsiya faoliyatining rivojlanishiga na davlat turi, na siyosiy tadbirlar ta’sir 
ko‘rsata oladi. Innovatsiya faoliyati federal davlatlarda ham (AQSH, Germaniya), 
unitar davlatlarda ham (Fransiya), konstitutsion monarxiya davlatlarida ham (Buyuk 
Britaniya, Gollandiya, Ispaniya), shuningdek, kommunistik tartibga ega davlatlarda 
(Xitoy) ham muvaffaqiyatli rivojlanaveradi. Bunda umumiylik shundaki, xorijda 
innovatsion jarayonlarning rivojlanishi barqaror siyosiy vaziyat va barqaror faoliyat 
yuritayotgan iqtisodiyot sharoitida yuz beradi. 

---

221 
Rivojlanishning innovatsion tizimida milliy innovatsion tizimni shakllanishiga
alohida e’tibor qaratiladi. Milliy innovatsion tizim tushunchasi innovatsion 
iqtisodiyotning muhim belgisi sifatida fanga XXasrning 70-yillarida kirib kelingan. 
2002-yildan boshlab faoliyat yuritayotgan Yevropa innovatsion tablosida 
Yevropa davlatlaridan tashqari yana jahonning 40dan ortiq mamlakati ishtirok etdi. 
Unda milliy innovatsion tizim va innovatsion siyosat to‘g‘risidagi axborotlar juda 
keng qamrovli ko‘rsatkichlar asosida taqdim etiladi.
AQSHning oxirgi 50-yillik tajribasi tahlili shuni ko‘rsatadiki, dunyoda ro‘yxatga 
olingan texnologik yangiliklarning 60 foizi ushbu mamlakatda yaratilgan. G‘arb 
mamlakatlarining tajribasida esa ma’lum bir davr davomida yaratilgan texnologik 
yangilikning 
soni 
emasi, 
balki 
uni 
mamlakat 
iqtisodiyotida 
qanchalik 
o‘zlashtirilganligi innovatsion rivojlanishning bosh mezoni sanaladi.
K.Frimanning fikriga ko‘ra, milliy innovatsion tizim – jamiyat tomonidan 
iste’mol qilinadigan yangi texnologiyalar, mahsulotlar va xizmatlarning 
yaratilishidagi yangi bilimlarni ishlab chiqishda, saqlashda, tarqatishda va yangi 
texnologiyalarga aylanishida qatnashadigan iqtisodiy subyektlar va ijtimoiy 
institutlarning (qadriyatlar, me’yorlar, huquqlarning) murakkab tizimi hisoblanadi
57
. 
Milliy innovatsion tizimi konseptsiyasi Yevropa ittifoqining bir qator a’zo 
mamlakatlarida, shuningdek, AQSH va Yaponiyada keng rivojlangan. Milliy 
innovatsion tizimi innovatsion faoliyat subyektlari majmuidan, ular o‘rtasidagi 
bilimlarning yuzaga kelishi, tarqalishi va ulardan foydalanish jarayonlarini ta’minlab 
beruvchi munosabatlardan tashkil topadi. Innovatsiya tizimining asosiy elementlari 
qatorida innovatsiya infratuzilmasi, moliyaviy infratuzilma, ilmiy salohiyat kabi 
kichik tizimlarni sanab o‘tish mumkin. Ularning har birida tadqiqotlarni 
moliyalashtirishning asosiy qismi (100 foizgacha) budjet manbalaridan (ham federal, 
ham mintaqaviy budjetlardan) amalga oshiriladi.
Globallashuv jarayoni yanada jadallashgan bugungi kunda davlatning barqaror 
taraqqiyotini innovatsion faoliyat tashkil qiladi. O‘zbekiston Respublikasida 
57
Freeman C. Technology Policy and Economic Performance. L.: Printer Publishers, 1987. 570 р.

---

222 
innovatsion faoliyatni tartibga solish, rag‘batlantirishda ko‘plab
 
normativ huquqiy 
hujjatlari chiqarilgan.
Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanish ahamiyatliligi hududiy qonunchilikda 
innovatsion faoliyat subyektlarini rag‘batlantirish va ularga davlat tomonidan 
ko‘maklashishga muhim e’tibor qaratadi. Normativ huquqiy hujjatlar innovatsion 
faoliyat olib boruvchi iqtisodiy subyektlar faoliyatning turli aspektlariga qaratilgan 
keng miqyosdagi davlat tadbirlarini belgilab beradi. Bundan tashqari taklif 
qilinadigan tadbirlar o‘zini ta’sir etish kuchi, ko‘maklashish darajasi hamda davlat 
hokimiyat organlarning iqtisodiy subyektlar faoliyatida ishtirok etishi bilan 
farqlangan. Bundan tashqari, innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlash, hududiy qonunchilik bilan muvofiqlashtirilgan, innovatsion faol 
hududlarda ushbu faoliyat turining rivojlanishiga imkoniyatlar yaratadi. 
Innovatsiya va innovatsion faoliyat bilan bog‘liq qonun hujjatlarini bir necha 
asosiy guruhlarga ajratish mumkin: 
-
ilmiy va innovatsion faoliyat to‘g‘risidagi qonunlar 
-
innovatsion faoliyat subyektlarini davlat tomonidan qo‘llab quvvatlash 
to‘g‘risidagi qonunlar 
-
ilmiy, innovatsion faoliyat va ilmiy texnik siyosat to‘g‘risidagi qonunlardir. 
Ko‘rib chiqiladigan qonunlar ilmiy va innovatsion faoliyat olib borish 
jarayonidagi iqtisodiyot subyektlari orasida paydo bo‘ladigan munosabatlarni 
qonunlar tartibga soladi
. 
Innovatsion faoliyatning rivojlanishi quyidagi ko‘rsatkichlar orqali baholanadi:
-
tadqiqot o‘tkazuvchi va qayta ishlovchi tashkilotlar ulushini aniqlash; 
-
innovatsion faollik darajasini aniqlash (foiz hisobida); 
-
innovatsion faol tashkilotlar ulushini aniqlash; 
-
innovatsion faol tashkilotlar mahsulotlaridagi texnologik innovatsiyalarga 
qilingan xarajatlar ulushi (foiz hisobida); 
-
texnologik innovatsionlarga nisbatan innovatsion mahsulotlar hajmi; 
-
yalpi ichki mahsulotga nisbatan texnologik innovatsionlarning xarajat ulushi; 

---

223 
-
YaIMga nisbatan muhim texnologik o‘zgarishlar yoki yangi joriy qilingan 
innovatsion mahsulotlar hajmi; 
-
YaIMga nisbatan takomillashtirilgan innovatsion mahsulot hajmi. 
Ushbu ko‘rib chiqilgan ko‘rsatkichlar innovatsion faoliyatni uning joriy etilish 
tomonidan harakterlaydi. Yuqorida sanab o‘tilgan 8ta ko‘rsatkich asosida innovatsion 
faoliyat indeksi hisoblanadi.