O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. U. Xamidova maxsus pedagogika

3. Alohida yordamga muhtoj bolalar integratsyasi 
“Integratsiya” tushunchasi ingliz tilidan olingan bo‘lib, integ-
rative – qo‘shiluvchi, birlashuvchi, integration – qo‘shilish, birlashish 
degan manoni bildiradi. Volferen Bergerning yozishicha: “Integ-
ratsion ta’lim bu – segregason ta’limning aksi bo‘lib, bunda maxsus 
ehtiyojga ega bolalar umumta’lim muassasalari tizimiga kiritiladi”.
Integratsiya keng, ma’noda ijtimoiy integratsiya yoki jamiyatga 
integratsiya va pedagogik integratsiya yoki ta’limga integratsiyani 
o‘z ichiga oladi.
Ijtimoiy integratsiya – rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolani ijti-
moiy munosabatlar va xatti-harakatlarning umumiy tizimiga ijtimoiy 
adaptatsiyasidir. Nogiron bolani jamiyatga integratsiyasi muammosi 
bir tomondan, psixik va jismoniy rivojlanish kamchiliklarini mavjud-
ligi bilan, ikkinchi tomondan ijtimoiy munosabatlar tizimini mukam-
mal emasligi, ya’ni ba’zi talablarini ma’lum darajada keskinligi hayot 
faoliyati cheklangan bola uchun o‘ta olmaydigan to‘siqqa aylanishi 
bilan ifodalanadi. Nogironlarni jamiyatga integratsiyasining ikki 
yondashuvi mavjud. Birinchi yondashuv nogironni jamiyatga 
integratsiyasini mavjud atrof-muhit shart-sharoitlarga moslashishini 
nazarda tutadi. Albatta, mazkur yondashuv bir tomonlama va juda 
tordir. Ikkinchi yondashuv nogironni jamiyatga kirishga tayyorlash 
va jamiyatni nogiron bolani qabul qilishga tayyorlashni nazarda 
tutadi. Nogironni jamiyatga kirishga tayyorlash bo‘yicha ko‘pgina 

---

9 
ishlar amalga oshirilgan bo‘lsada, jamiyatni nogiron bolani qabul 
qilishga tayyorlash bo‘yicha ishlar endi muhokama qilinmoqda.
T.V.Furyayeva bolalar integratsiyasining to‘rt turini (jismoniy, 
funksional, ijtimoiy va ijtimoiy-etal) ajratib ko‘rsatgan. 
Jismoniy integratsiya – bolalarni bir binoda faoliyat ko‘rsatishi. 
Muallifning ta’kidlashicha, integratsiyaning bu turi bolalar dunyolari 
orasidagi masofani qisqartirishning boshlang‘ich davridir. 
Funksional va ijtimoiy integratsiya uchun predmet-fazoviy 
birlashuv xosdir. U predmetli munosabatlar, shaxslararo aloqalar, 
muloqotni tashkil etish orqali amalga oshiriladi. 
Ijtimoiy-etal integratsiya ijtimoiy masofalarni to‘liq qisqarib 
ketishi, faoliyatdagi tengxuquqli hamkorlik, subyekt-subyekt muno-
sabatlarini nazarda tutadi.
1
Ijtimoiy adaptatsiya – o‘zgaruvchan hayot sharoitlariga insonni 
moslashish qobiliyati bo‘lib, u ijtimoiylashuv va integratsiyaning 
muhim mexanizmidir. Ijtimoiy adaptatsiya turli faoliyatlar (o‘yin, 
muloqot, o‘qish, mehnat) va insonni o‘zini anglash jarayonida amalga 
oshadi. Mazkur faoliyat turlari bir vaqtning o‘zida hayotning turli 
bosqichlarida adaptatsiya vositalari, maqsadlari va natijalari sifatida 
xizmat qiladi.