- 13 -
Fonetika nutqdagi artikulyatsion-akustik xususiyatlarni, ularning hosil
bo'lishida nutq organlarining xizmati va fizik tebranishlarni o'rganishi bo'yicha
biologiya, fiziologiya, fizika va akustika fanlari bilan bog'lanadi.
Tildagi fonetik xususiyatlarning tarihini o'rganuvchi soha tarixiy (yoki di-
axronik)
fonetika deb ham ataladi. Bunda tildagi tovushlar sistemasining tara-
qqiyoti qadimiy obidalar va qo'lyozmalar hamda tarixiy faktlar yordamida tasnif
etiladi.
Hozirgi davr tilshunosligida jahon tillarining o'xshash va farqli
alomatlarini o'rganish «tillar tipologiyasi» nomi bilan atalib, bu sohaning
fonetikaga doir bo'limi
qiyosiy-tipologik fonetika yoki
qiyosiy-tipologik fonologi-
ya deb ataladi. Masalan, rus, o'zbek va ingliz tillarining qiyosiy-tipologik foneti-
kasi yoki fonologiyasi kabi.
Tildagi tovushlarni yozma ravishda ko'rsatish uchun alohida belgilar
mavjud bo'lib, uni
transkripsiya deyiladi. Ushbu darslikda Xalqaro Fonetika As-
sotsiatsiyasi taklif etgan transkripsiyaga asoslangan belgilardan foydalanildi.
TALAFFUZ A'ZOLARI.
TOVUSHLARNING ARTIKULYATSIYASI
Nutq tovushlari talaffuz a'zolarining ma'lum xizmati natijasida hosil
bo'ladi. Tovushlarning hosil bo'lishida ishtirok etuvchi nutq mexanizmlari hara-
katining yig'indisi
artikulyatsiya deb ataladi. Jahondagi barcha kishilarning nutq
a'zolari bir xil tuzilgan bo'lsa ham har bir tildagi tovushlarning talaffuzida ularn-
ing harakati o'sha tilga xos va odatiy bo'lishi mumkin. Biror tilning talaffuzida
odat bo'lib qolgan nutq a'zolari odatiy harakatlarining yig'indisi o'sha tilning
Dostları ilə paylaş: 
