O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ijtimoiy ishning ekologik va tizimili modellari.Tizim va ekotizim 
tushunchalari 
Tizim bu yagona blok shaklida harakat qiluvchi o‗zaro bog‗liq 
maqsadlar qatoridir. Biz tez-tez tizimga duch kelamiz. Masalan ovoz tizimi yoki 
kompyuter tizimi. Tizimlar ikki tomonlama qism xususiyatlarini namoyon qilib, 
har biri boshqasiga ta'sir qiladi. Ularning tuzilishi qandaydir vaqt davomida 
mavjud bo‗lib, shuning uchun tizim tashqi muhit o‗zgarishlariga qodir bo‗ladi.. 
Tizim atrofdagi o‗zgarishlar bilan to‗g‗rilanib, axborotlarni qayta ishlab, uning 
imkoniyatlarini moslashtiradi. Tizim o‗z chegarasiga ega bo‗lib, har bir tizim 
tuganla tashqi muhit boshlanadi. Chegaralar o‗z atrofidagi o‗zaro ta'sir ko‗rsatishga 
imkon beruvchi ochiq va axborot ta'sirining oldini oluvchi yopiq tizimilar bo‗ladi.
Aytish mumkinki, inson bir qancha tizimlarda yashaydi va rivojlanadi, 
bularni ekotizim deb atash mumkin. Bizning fikrimizcha bunday holatda ekologik 
va tizimli modellar birlashtirilib, ekotizim deb nomlanishi kerak.
Tizimli modellarning xususiyatlari. 
1970 y. ma'rifatchilar ijtimoiy ishning 
yagona yondashuvini rivojlantirish uchun asos sifatida tizim nazariyasiga e'tibor 
qaratishdi. Tizim knsepsiyasi insonlarning bir-biriga ta'sir ko‗rsatish usuliga 
nisbatan qo‗llandi. Odamlar o‗z ehtiyojlarini qondirish uchun insoniy tizimga 
bog‗liqligi nazariyasi yaratildi. Odamlar norasmiy tizimlar masalan. Oila, do‗stlar 
va jamoa, shuningdek rasmiy tizimlar klub va kasaba uyushmalari, maktab va 
tashkilotlar kabi jamoat tizimlarining yuir qismi bo‗ldi.Odamlar uchun ularning 
tizimi buzliganda yoki avvalgidek yetarli resurslar yaratmaganda muammolar 
paydo bo‗ladi. Ijtimoiy xodimning bunday yondashuvdagi o‗rni mijoz tegishli 
bo‗lgan turli tizimlarni aniqlash, bunday tizim muammolarini tahlil qilishdir. 
Ijtimoiy xodimning vazifasi mijozning yana ishlash tizimini qo‗yish, tizimdagi 
insonlar va resurslar o‗rtasidagi ta'sirni o‗zgartirishdir. Buning ustunligi ijtimoiy 
xodimdan mijozni katta kuchga ega maxsulot sifatida ko‗rishni talab qilishidir.

---

193 
Tizimli 
yondashuv 
ijtimoiy 
xodimning 
oila 
munosabatlaridagi 
tushunchalariga ham ta'sir ko‗rsatadi. Bunday tamroqlar ijtimoiy ishda 
foydalanilib, ijtimoiy xodim va mijozni zanjir sifatida ko‗radi. Tizimli yondashuv 
shuningdek o‗zini tartibga soluvchi tizim sifatida oilani ko‗rish uchun asosni 
ta'minlaydi, bu belgilangan qoidalar asosida ishlaydi. Ijtimoiy xodimlar va oilaviy 
terapevtlar oilaviy tizim moslashuvchanlik qobiliyatini va atrofdagi o‗zgarishlarga 
tadbirlarni amalga oshiradilar. Yopiq tizim bo‗lgan oila moslashuning samarasiz 
yo‗llarida rivojlanmaydi.
Qiyin hayotiy holatga duch kelgan inson ijtimoiy tizimning maxsus elementi 
sanaladi. Ijtimoiy himoya muammosini hal qilish va insonlarni qo‗llab-quvvatlash 
tizimni tartibga solish va takomillashtirishga tayanadi. Bunda ijtimoiy xodimning 
vazifalari ikkiga bo‗linadi: ular bir tomondan insonlarga yordam ko‗rsatuvchi 
tashkilot va idoralar faoliyatini yaxshilash bilan bog‗liq, boshqa tomondan o‗zini 
tartibga soluvchi tizim sifatida inson salohiyatini faollashtirishni nazarda tutadi. 
Shundan kelib chiqib tizim nazariyasida ikkita katta yo‗nalish ajratiladi– 
funksionalizm, mijozga yordam ko‗rsatishga yo‗naltirilgan, va konstruktivizm, 
bunda ijtimoiy xodim va mijoz o‗rtasidagi ijobiy munosabatlarni shakllantirish.
Bunda ijtimoiy xizmat maqsadli tizim sifatida ko‗riladi. Bunday elementlardan biri 
mijozning ijtimoiy muhiti bo‗lib, shuning uchun tizim nazariyasi ekologik ijtimoiy 
xizmat modeliga ajratiladi.