190
Tormozlanish xususiti tortish hususiyatiga teskari bo’lib, tormozlanish
davrida foydali ish bajarilmaydi, balki avtomobilni harakatlantiruvchi
kuch issiqlik
energiyasiga aylanib atmosferaga tarqaladi.
Avtomobil tezligini kamaytirish yoki butunlay to’xtatish uchun hamma
avtomobillar tormoz boshqarmasi bilan jihozlangan.
Tormozlanish vaqtida tormoz kolodkalari bilan
tormoz barabani orasida
ishqalanish sodir bo’ladi. Natijada g’ildirakning aylanishiga qarshilik qiluvchi
ishqalanish momenti hosil bo’ladi (9.1-rasm a).
9.1-rasm. a) g’ildirakni tormozlashda unga ta’sir etuvchi kuchlar,
b) avtomobilning tormozlashda unga ta’sir
etuvchi kuchlar
2. Tormozlash jarayonidagi harakatining differentsial tenglamasi.
Avtomobilning yetakchi g’ildiragidagi g’ildirak bilan yo’l sirti orasidagi
urinma tortish kuch quyidagicha bo’ladi:
торм
ja
y
P
P
P
P
+
+
=
y
(9.1)
bu ifodaga tezlanish kuchining qiymatini qo’ysak
торм
a
айл
a
y
P
j
g
G
P
P
+
×
+
=
d
y
, N ni xosil qilamiz.
(9.2)
Bu ifodadan tezlanishni aniqlaymiz:
)
(
)
(
P
P
б
G
g
P
P
P
G
g
j
y
айл
a
торм
y
айл
a
a
å
-
×
=
-
-
×
=
y
d
, m/s
2
(9.3)
Agar barcha qarshiliklar yig’indisi
)
(
торм
y
P
P
P
+
=
å
bo’lsa, o’rinma kuch
P
P
y
å
=
ga teng bo’lganda avtomobilning harakati tekis harakat bo’ladi; agar
urinma kuch
P
P
y
å
ñ
bo’lsa, avtomobil harakati tezlanuvchan bo’ladi; agar urinma
kuch
P
P
y
áå
bo’lsa harakat sekinlanuvchan bo’ladi.
Urinma kuch o’rniga avtomobilni
tormozlovchi kuch
тор
P
ni qo’ysak
avtomobilning sekinlashish yoki tomozlanish paytidagi harakat tenglamasi hosil
bo’ladi;
)
(
P
P
G
g
j
торм
айл
a
a
å
-
×
×
=
d
, m/s
2
(9.4)
Tormozlanish paytida
тор
P
ning yo’nalishi
y
P
ning yo’nalishiga
teskari
bo’ladi. Tekis yo’l uchun maksimal sekinlanishni aniqlash uchun
P
å
ning o’rniga
w
a
a
P
G
G
+
×
+
×
y
j
ni qo’yib tormozlanish vaqtidagi avtomobilning
tezlanishini hosil
