35
Tuproqli yo‘l
Quruq va toza
0,6...0,8
Quruq
0,5...0,6
Ho‘l
va iflos
0,3...0,5
Namlangan
0,3...0,4
Qor bilan qoplangan
0,2...0,4
Bahorgi paytida
0,15...0,3
Muzlagan
0,15...0,3
Qum
Quruq
Namlangan
Sochiladigan qor
0,2...0,3
0,4...0,5
Shina va yo‘lning tishlanishi harakat xavfsizligi uchun katta
ahamiyatga ega. Tishlanish koeffitsiyentining yetarli bo‘lmasligi
ko‘pincha avariyalarga sabab bo‘ladi. Statistika ma’lumotlariga
ko‘ra, avtomobil yo‘lidagi baxtsiz hodisalarning 16
foizi yilning
namgarchilik davriga to‘g‘ri keladi, ya’ni tishlanish koeffitsiyen-
tining kichikligi natijasida sodir bo‘ladi.
Avtomobil doimiy harakat
qilishi uchun uning tortish kuchi bilan yo‘lning jami qarshilik ku chi
P
ψ o‘rtasida quyidagi tengsizlik mavjud bo‘lishi kerak:
P
T
≥
Pψ.
Lekin bu shartning bajarilishi avtomobilning
harakat qilishi
uchun yetarli emas, chunki g‘ildirak bilan yo‘l o‘rtasida tishlanish
kuchi ham mavjud bo‘lishi kerak, ya’ni:
P
T
≤
Pφ
.
Demak,
avtomobil sirpanmasdan, shatakka olinmasdan harakat-
lanishi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak:
Pφ
≥
P
T
≥
Pψ
.
.
4.5. Avtomobilning balandlikka chiqishiga qarshilik kuchi
va yo‘lning jami qarshilik kuchi
Avtomobil yo‘llari asosan balandlik va pastliklardan iborat
bo‘lib, yo‘lning qiyaligi quyidagicha ifodalanadi:
i
= tgα,
α
– yo‘lning gorizontal tekislik bilan hosil qilgan burchagi.
Balandlikka chiquvchi avtomobilning og‘irligi
G
ikki tashkil
etuvchidan (26-rasm), ya’ni yo‘lga
parallel
G sin
α
va perpendikulyar
G · cos
α
kuchlardan iborat. Avtomobilning
balandlikka chiqishi
uchun qarshilik kuchi P
P
quyidagicha aniqlanadi:
36
G
sinα
G
cosα
G
α
α
Η
Β
26-rasm.
Avtomobilning balandlikka chiqishiga qarshilik kuchi.
G –
avtomobilning og‘irligi;
H
– qiyalikning balandligi;
B
– qiyalikning asosi(100 m.); α
–
qiyalik
burchagi.
P
P
= G sinα
Avtomobil balandlikka chiqayotganida
P
P
kuch avtomobil
harakatiga qarshilik ko‘rsatuvchi, pastlikka tushayotganida esa,
uni ilgariga itaruvchi kuch bo‘ladi. Demak, qiyalik
i
avtomobil
balandlikka harakatlanganda musbat, pastlikka harakatlanganda
esa, manfiy deb qabul qilinadi.
G‘ildirakning gorizontal yo‘lda va balandlikka chiqishidagi
g‘ildirashga qarshiligi birgalikda yo‘lning holati,
tipi va qiyaligini
ifodalaydi. Bu qarshilik kuchlari yig‘indisi yo‘l ning jami qarshilik
kuchi
P
ψ
ni tashkil etadi:
Pψ
= P
f
+ P
P
= G
a
·
f ·
cosα
+ G
a
·
sinα = G
a
(f ·
cosα
+ sinα)
Agar yo‘lning umumiy qarshilik koeffitsiyenti ψ
= f cos
α
+ sin
α
deb qabul qilinsa,
P
ψ quyidagiga teng bo‘ladi:
Pψ = G
a
·
ψ.
Dostları ilə paylaş: