O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mavzu xulosasi.
|
49 4.4. Populyatsiyalar gomeostazi Populyatsiyalarning son va zichligi jihatidan saqlanib turishiga gomeostaz (“gomos”-o‘xshash, “statis”-holat) deyiladi. Turlarning soni o‘zgarishi abiotik va antropogen omillarga bog‘liq, doimo asosiy omil bo‘lib tug‘ilishga ta’sir qiluvchi omil va guruhlarning ko‘chib yurishi xizmat qiladi. Yana bir muhim omillardan biri turlarning oziqlanish zahiralari hisoblanadi. Populyatsiyalar zichligi biror darajaga etgandan so‘ng, ular soni kamayib boradi. Agarda ular soni yanada oshsa, sekin- asta zichligi kamaya boshlaydi. Populyatsiyalar zichligini boshqarib turadigan omillar ikkiga bo‘linadi: zichlikka bog‘liq va bog‘liq emas. Zichlikka bog‘liq omillar zichlik o‘zgarishiga qarab o‘zgaradi, bog‘liq bo‘lmagan omillar zichlik o‘zgarishi bilan o‘zgarmay qoladi yoki doimiy bo‘ladi. Birinchi omil biotik bo‘lsa, ikkinchisi abiotik omil hisoblanadi. Ma’lumki, ko‘pgina populyatsiyalar o‘zlarining sonini boshqarish imkoniga egadir, bunda ular individlar soni oshishini to‘xtatishning uchta mexanizmi bor: ● ular sonining oshishi guruhlar o‘rtasida tez-tez to‘qnashuv paydo bo‘lishiga olib keladi, buning natijasida tug‘ilishning kamayishi va o‘limning ko‘payishiga olib keladigan notinch holatlar yuz beradi; ● zichlikning oshib borishi natijasida populyasiyaning genetik tarkibida o‘zgarish yuz bera boshlaydi va guruhlardagi tez ko‘payish sustlashadi, to‘yib ovqat yemaslik, urug‘lanmaslik, turli kasalliklar tufayli organizm kuchsizlanib, tug‘ilish kamayib boradi; ● guruhlar majbur bo‘lib o‘zlari o‘rgangan joydan migratsiya bo‘- ladilar, noqulay va notanish muhit ta’sirida o‘lim holati ko‘payadi. Mavzu xulosasi. Tabiatda hozirgi saqlanib kelayotgan turlar ichida alohida “yaxshi” va “yomon” tur yo‘q, ularni hammasining ma’lum ma’noda o‘z o‘rni bor. Demak, ular zarur ekanki, saqlanib qolgan, bugun biologik xilma-xillikni saqlab qolish masalasi kun tartibida eng muhim masala hisoblanadi. Tabiat genofondidan u yoki bu turning yo‘qolib borishi og‘ir oqibatlarga olib keladi. Shuning uchun, “Qizil kitob”ga yo‘qolib, kamayib va mutlaq yo‘qolib borayotgan turlar kiritilib, ularni saqlab qolish borasida Respublika tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi tomonidan qo‘riqxonalarga mablag‘lar ajratilmoqda, shuningdek, fidoyi insonlar tomonidan qator ishlar olib 50 borilmoqda. Ularning sa’y-harakatlari tufayli bir qancha o‘simlik va hayvon turlari qayta ko‘paytirilib, tabiatga qaytarilmoqda. Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|