O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Orol dengizi sathi, hajmi va maydonining o‘rtacha-yillik 
ko‘rsatkichlari 
Yil 
Daraja 
(m) 
Hajm 
(m) 
Maydon 
(ming km
2
) 
1911 
53.32 
1078 
67.5 
1921 
52.66 
1041 
64,5 
1931 
52.76 
1047 
64,9 
1941 
52.67 
1042 
64,5 
1951 
52,72 
1045 
64,7 
1961 
53,29 
1079 
68,5 
1971 
51,06 
940 
59,7 
1981 
45,18 
616 
50,7 
1991 
37,56 
299 
34,8 
2001 
32,1 
142 
21,1 
2002 
31,08 
122 
18,5 
2003 
30,98 
120 
18,2 
2004 
30,72 
115 
17,6 
Izoh: 2 – satrda 1950-yilgacha – p. Orol dengizi, 1950-62-yillar –p. 
Barsakelmes, 1963-92-yillar – pp. Barsakelmes va Lazarev bo‘yicha o‘rtacha 
ko‘rsatkich (1992-yilda p. Lazarev yopildi); 
*) to‘liqsiz ma’lumotlarga ko‘ra; 
**) kuzatish ma’lumotlari yo‘q, darajasi va maydoni SANIGMI 
tomonidan dengizdagi suv hajmi bo‘yicha hisoblangan; 
***) darajasi va maydoni SANIGMI tomonidan Katta dengizdagi suv 
hajmi bo‘yicha hisoblangan. 
 
1960-1965-yillarga qaraganda Orol dengizining suv sathi 22 
metrga pastlashdi, egallab turgan suv maydoni 3,8 martaga kichraydi. 
1960-yillarda Orol dengizidagi suv hajmi 1064 km
3
bo‘lgan bo‘lsa, 
hozirgi paytda suv hajmi 115 km
3
ga tushdi. Suvdagi tuz miqdori 
ko‘payib, bir metrida 72 mg gacha etdi.
Markaziy Osiyodagi yagona katta suv havzasining qurib borishi 
unda yashayotgan aholi uchun katta falokatdir. Shuni aytish lozimki, 
aholining katta qismi respublikamiz hududida yashaydi. Orolning qurib 

---

109 
borishidan Markaziy Osiyo respublikalari ichida hech qaysi respublika 
biz kabi asorat ko‘rmaydi. Shuning uchun, O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2017-yil BMT Bosh Assambleyasining 48-
50 sessiyalarida hamda Markaziy Osiyo davlatlarining Almati deklara-
siyasida Orol dengizi xavfi bugun xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan ijti-
moiy-iqtisodiy muammolarni keltirib chiqarishini alohida ta’kidladi. 
Orol dengizi xavfining oldini olish uchun shu kungacha yagona 
ilmiy, huquqiy, moliyaviy va texnologik baza ishlab chiqilmagan. Orol 
atrofidagi aholi dengizning qurib borishidan ruxiy, moddiy, ma’naviy, 
iqtisodiy va ekologik jixatlardan azoblanmoqda. Bu og‘ir ekologik 
xavfni Markaziy Osiyo davlatlari birgalikda yagona bir dasturga asos-
lanib, hech bo‘lmasa, Orolni shu holda saqlab qolish chorasini ko‘r-
salar, maqsadga muvofiq bo‘lardi. Tabiatni muhofaza qilish qo‘mitasi 
ma’lumotlaridan 1911-2004-yillarda Orol dengizi suvning darajasi, suv 
hajmi va maydonining qanchaga farqlanishini aniq ko‘rish mumkin.
Mavzu xulosasi. Ma’lumotlarga ko‘ra, Qoraqalpog‘iston Respub-
likasi hududida aholining quvurlardan suv ichadigan qismi 76% ni 
tashkil qiladi. Qolgan aholi ochiq havzalardan suv ichadi, respublika 
bo‘yicha aholining suv quvuridan foydalanishi 89%, Qoraqalpog‘iston 
Respublikasida bu ko‘rsatkich juda past hisoblanadi. Respublikada 
Orol dengizining qurib borishi eng avvalo, sug‘orilayotgan dehqonchi-
likka salbiy ta’sir ko‘rsatib, ekinlarning yetarli suv bilan ta’minlanmas-
ligi natijasida ularning hosildorligi pasayib, tuproqlar sho‘rlanib boradi, 
buning oqibatida ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik holat og‘irlashishadi.