O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Sanoat chiqindilarini qayta ishlash va tabiatni muhofaza
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 10.3. Zaharli chiqindilarni zararsizlantirish va ko‘mish
|
10.2. Sanoat chiqindilarini qayta ishlash va tabiatni muhofaza
qilish Katta hajmda ishlaydigan sanoat korxonalaridan million tonnalab chiqindilar chiqadi. Shuning uchun ham bu chiqindilarni qayta ishlab, undan foydalanishni yaxshi yo‘lga qo‘yish zarur. Chunki ular juda katta miqdordagi yerlarni band qilib qo‘yadi. To‘plangan sanoat chiqindilaridan oqilona foydalanilsa, ko‘p miqdorda mineral o‘g‘itlar, qurilish materiallari, texnologik va uy- ro‘zg‘or uchun zarur mahsulotlar olish mumkin. Ko‘p miqdorda chiqindilar tuproqlarning tarkibini yaxshilash uchun foydalaniladi. Tuproqlarga gips, ohak solinadi, kislota miqdori oshib ketgan bo‘lsa, neytrallovchi moddalardan foydalaniladi. Markaziy isitish inshootlaridan chiqqan chiqindilar tarkibida 53% – SiO 2 , 24% – Al 2 O 3 , 10% – Fe 2 O va FeO, 2% – CaO, 1% – MgO, 4% ishqorli metallar oksidi va faqatgina 6% mutlaq yonmaydigan moddalar mavjud. Kulning bir qismini to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlatish mumkin, sement, gaz beton, keramzitbeton, silikat g‘ishtlar tayyorlashda texnik, iqtisodiy va tashkiliy tomonlarini o‘ylab ish olib borish lozim. Shuningdek, qishloq xo‘jaligida ham bir qator yirik hajmdagi chiqindilar, kaliy o‘g‘itlari chiqindilaridan foydalaniladi. 114 Fosfat xomashyosidan olingan fosfor, fosfogips sho‘rxok yerlarni melioratsiyalashda foydalanish yaxshi natija beradi, chunki uning tarkibida Sa, S, P, Fe, Al, Mg makro elementlari bor. Qishloq xo‘jaligida hadeb ikkilamchi chiqindilarni ishlatish samara bermaydi, chunki ular zaharli moddalarni saqlagani uchun tuproq tarkibidagi makroorganizmlar nobud bo‘ladi. Fosfogips tarkibida ftor, og‘ir metallardan mishyak, selen bor. 10.3. Zaharli chiqindilarni zararsizlantirish va ko‘mish Sanoat chiqindilarini zararsizlantirish va ko‘mish bugungi kundagi ekologik zaruriyatlardan biridir. Chiqindilarni zararsizlantirish juda og‘ir, sermashaqqat, serxarajat ish hisoblanadi. Rivojlangan mamla- katlarda ishlab chiqarilgan zaharli moddalar miqdori odam boshiga 70 kg bo‘lsa, bir tonna zaharli moddani zararsizlantirish uchun 500 dollar (AQSH) sarflanadi. Chiqindilarni ko‘mish va zararsizlantirish, albatta, chiqindi chiqargan korxona yoki tashkilot evaziga bo‘ladi va ko‘miladigan joy ham albatta shu tashkilotga mansub bo‘lishi kerak. Chiqindi ko‘miladigan maydon hamma tomonlama bexatar va yerning geologik qatlami o‘rganilgan bo‘lishi lozim. Chunki yerning pastki qatlamida suv yaqin bo‘lmasligi, qumoq bo‘lmasligi hamda biron bir sel va qor ko‘chkilari ta’siridan shu maydon ko‘chmasligi kerak. Shuni ochiq aytish kerakki, bunday maydonlar boshqa hech qachon yaxshi strukturali yer bo‘la olmaydi, chunki bu yerlardagi zaharli moddalar o‘simlik mahsuloti orqali insonlarga yoki hayvonlar, qushlarga yetib boradi. Chiqindi ko‘miladigan joylarda sanitariya-gigiyena me’yorlariga rioya qilish kerak. Maydonlar doimiy ravishda chiqindilarni to‘play- digan bo‘lib, ular tarkibidan zaharli, ishlatib bo‘lmaydiganlarini davriy ravishda ko‘mib, lozim bo‘lsa, qayta ishlab turadigan bo‘lishi kerak. Shuningdek, chiqindi maydonlari bir necha tashkilotlarga tegishli bo‘lishi ham maqsadga muvofiq, chunki zararli moddalar bir joyga to‘plansa, zaharli chiqindi ko‘miladigan maydonlar soni kam bo‘ladi. Chiqindi maydoni tarkibiga uch turdagi ishni bajaruvchi guruh kiradi. Bular: |