O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

4. 
 
Tabiiy o‘simlik dunyosi 
 
Yerning bir xil uchastkalarida o‘simliklarning ma’lum yig‘indisi yuzaga keladi; ular turlari 
tarkibi va dinamikasi bilan tavsiflanadi. Relefga va tuproqni paydo qiluvchi jinslarga bog‘liq holda 
o‘simliklar assotsiatsiyasi tuproqlarning joylashishini va yerlardan foydalanish usullarini oldindan 
aniqlab beradi. 
Masalan, o‘rmon ignabarg o‘simliklari ta’siri ostida gumus miqdori kam va eritmasi achigan 
reaksiyali kulrang tuproqlar tashkil topdi. Cho‘l o‘simliklari katta gumus zaxiralariga ega, tuproq 
muhiti neytral reaksiyali qora tuproqlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Janubiy quruq, o‘simliklar 
bilan siyrak qoplangan mintaqalarda gumus miqdori kam, ishqorli, sho‘rlanish jarayonlariga 
uchraydigan kashtan rangli tuproqlar va bo‘z tuproqlar tashkil topdi. 
Tabiiy muhit omillari o‘simliklarning kenglik bo‘ylab joylashish qonuniyatlarini ham 
keltirib chiqaradi (tundra, tayga, o‘rmon-cho‘l, cho‘l, yarim sahro, sahro). Odatda u kenglik 
mintaqalarida ko‘rsatiladi; tog‘larda o‘simliklarning balandlik belbog‘lari kuzatiladi. 
Tabiiy yer turlarining mahsuldorligi mintaqaviy va mahalliy sharoitlarga bog‘liq bo‘ladi. 
Rossiyaning noqoratuproq mintaqasida u 1 ga 10-40 s quruq ozuqani tashkil etadi; cho‘llarda 5-12, 
yarim sahroda - 1-7 s tashkil etadi. 

---

48 
 
 
 
 
 
 
 
Qishloq xo‘jaligida tabiiy o‘simliklar ko‘plab hayotiy zarur vazifalarni bajarishadi - ular mollar 
uchun yashil va dag‘al ozuqa manbaasi, tuproqlarning agrofizik xususiyatlarini yaxshilash, chirindi 
to‘plash, mikrobiologik jarayonlarni faollashtirish yo‘li bilan yerlarning unumdorligini oshirish 
vositasi; yerlarni eroziyadan himoyalashning, sho‘rlanish va tuproqlar ifloslanishini to‘xtatib 
turuvchi yetakchi omili hisoblanadi. 
Yerlar unumdorligini oshirish bo‘yicha choralar majmuida ahamiyatli o‘rin ko‘p yillik o‘tlarni 
ekishga ajratiladi, ular mamlakatning barcha mintaqalarida amaliy jihatdan tuproqlarni yaxshilaydi, 
ularda organik moddalar zaxiralarini to‘ldiradi, sanitarlik vazifalarini bajaradi. Chorvachilik 
fermalaridan uzoqda joylashgan almashlab ekishlarda ular yerlarning unumdorligini saqlab 
turishning asosiy vositasi hisoblanishadi. 
Tabiiy o‘simliklar hududni tashkil etishning samarali elementi, suv va shamol eroziyalariga 
qarshi eng arzon va ishonchli vosita (ekinlarni polosa-polosa qilib joylashtirish, o‘tloqlashtirish, 
kulislar ekish va sh.o‘.) bo‘lib xizmat kiladi. O‘tlarni to‘g‘ri tanlash bilan sho‘rlangan va boshqa 
unumdorligi pasaygan yerlarni sezilarli darajada yaxshilash mumkin.