O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
8.2. Bozor iqtisodiyotini rivojlantirish kontseptsiyasi. 
YUqorida aytib o`tilganidek, eski instituttsionalistlar bozor 
iqtisodiyotini muvozanat tizimi sifatida tushunishni rad etishdi va uni 
rivojlanayotgan tizim sifatida talqin qilishdi. Bu jihatdan nemis tarixiy 
maktabi vakillarining yondashuvi bilan o`xshashlikni kuzatish mumkin.
Ma`lumki, nemis tarixiy maktabi tarafdorlari iqtisodiy rivojlanish 
bosqichlari haqidagi nazariyalarni ishlab chiqishni zarur deb bilishgan. 
Qadimgi instituttsionalistlar orasida T.Veblen shunday nazariyani taklif 
qildi. SHu bilan birga, u asosan uning yuqorida muhokama qilingan 
inson hatti-harakati kontseptsiyasiga asoslangan edi.U bozor (pul) 
iqtisodiyoti davri ikki bosqichni o`z ichiga oladi, deb hisoblagan.
Birinchi bosqichda mulk ham, boshqaruv ham tadbirkorlar qo`lida. 
Ikkinchi bosqich tashqi ko`rinish bilan tavsiflanadi "biznes" va "sanoat" 
o`rtasidagi dixotomiya. Ushbu dixotomiya quyidagicha: Xulq-atvori 
mahorat instinktlari, bo`sh qiziquvchanlik va ota-ona instinkti bilan 
boshqariladigan "sanoat" vakillari ishlab chiqarish va texnologiyaning 
manfaatsiz rivojlanishiga intiladi.
SHu bilan birga, ular bunday rivojlanishni moliyaviy qo`llab-
quvvatlash uchun zarur bo`lgan o`z mablag`larining etarli miqdoriga ega 
emaslar. 
Xulq-atvori 
turli 
xil 
"xudbinlik" 
instinktlari 
bilan 
boshqariladigan "biznes" vakillari o`zlarining pul daromadlarini 
maksimal darajada oshirishga intilishadi.

---

83 
Moliyaviy soha turli moliyaviy spekulyatsiyalar orqali (ko`pincha 
murakkab kredit piramidasi sxemasi orqali moliyalashtiriladi). Bu 
moliyaviy chayqovchiliklar biznesning tanazzulga uchrashiga, ko`plab 
firmalarning bankrot bo`lishiga, shuningdek, qo`shilishga olib keladi, bu 
esa iqtisodiyotning monopollashuvini, monopollashuvni kuchaytiradi, 
bu esa ―ishbilarmonlik‖ning ―sanoat‖ ustidan nazoratini kuchaytirish 
imkonini beradi.
SHunday qilib, ishlab chiqarish va texnologiyalarning rivojlanishi 
«biznes» manfaatlariga mos kelmaydi, bozor iqtisodiyoti dinamikasi esa 
uning ikkinchi bosqichida beqarorlik va samarasizlik, shuningdek, 
ijtimoiy adolatsizlik bilan tavsiflanadi. T.Veblenning fikricha, «biznes» 
va «sanoat» o`rtasidagi dixotomiya, demak, bozor iqtisodiyotining 
ko`rsatilgan 
kamchiliklari 
hokimiyatni 
iqtisodiyotning 
ushbu 
«tarmoqlari»ning ikkinchisi vakillariga o`tkazish orqali hal qilinishi 
mumkin. , ya`ni muhandislik-texnik xodimlarga.
T.Veblen bunday o`tish "sanoat" vakillarining umumiy ish 
tashlashidan so`ng amalga oshiriladi, deb hisoblardi, bu esa go`yo 
"bo`sh vaqt sinfi"ni hokimiyatni bu vakillarga berishga majbur qiladi. 
SHunday qilib, T.Veblenning bozor iqtisodiyotini rivojlantirish 
kontseptsiyasi 
―moliyaviy 
kapitalizm‖ni 
―texnokratiya‖ 
bilan 
almashtirishni nazarda tutadi, ya`ni, utopiklikning o`ziga xos 
elementlarini o`z ichiga oladi. 

---

84