O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universisteti
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adabiyotlar
- Tayanch iboralar
|
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar.
1.Dramatik tur va uning adabiy jarayondagi o‗rni. 2.Dramalarning istiqlol yillaridagi taraqqiyotini qanday izohlaysiz? 3.Dramaning mavzu jihatdan rang-barang ifodasi haqidagi fikrarizni qayd qiling. Adabiyotlar: 1.Каттабеков А. Тарихий ҳақиқат ва бадиий маҳорат. – Т.: ―Фан‖, 1982. 7-14-бетлар. 2.Mirzayev S. Hayot va adabiyot. – Toshkent, ―Sharq‖,2001 yil, 93-96-betlar. 3.Yo‘ldoshev Q. Yoniq so‘z. – Toshkent, ―Yangi asr avlodi‖, 2006-yil, 68-73-betlar. 4.Qo‘shjonov M. Yozuvchi kamolotidan dalolat. Qarang: Muhammad Ali Ulug‘ saltanat. Tarixiy roman. 1- kitob. Jahongir mirzo. – Toshkent, ―Sharq‖2002yil, 328-333-betlar. 5.Qo‘shjonov M. O‘tmishdan bir sahifa. Qarang: Muhammad Ali.Sarbadorlar. Tarixiy roman. – Tooshkent, G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san‘at nashriyotit,1997 yil, 5-8-betlar. 6.Karimov E. ―Sarbadorlar‖ romani haqida mulohazalar. ―o‘zbek tili va adabiyoti‖ jurnali, 1996 yil, №4. 12-14-betlar. 162 13-MAVZU YOSHLAR SHE’RIYATIGA TAHLILIY YONDOSHUV Reja: 1.Istiqlol yilaridagi she‘riyatning badiiy xususiyatlari. 2.Yoshlar she‘riyatida mavzu ko‘lami va uning ifodasi. 3.Modern an‘analarininf yoshlar sh‘eriyatidagi o‗rni. 4.Taqin va badiiy mahorat tushunchalri va yoshlar she‘riyatining xususiyatlari. 5.Yoshlar she‘riyati va adabioy tanqidiy qarashlar taraqqiyoti. Tayanch iboralar: she‘riyat, badiiylik, tushuncha, ifoda shakli, tasvir, qarashlar. Hozirgi yoshlarning shijoati, intilishida misli ko‗rilmagan sur‘at borligi, fikrlashi, dunyoqarashi, borliqni obrazli idrok qilishi oldingi avlodnikidan ancha keng ekanligi ularning she‘r va hikoyalarini yarim asr avval qo‗liga qalam olgan ijodkorlarning ilk izlanishlari bilan taqqoslaganda ham aniq bilinadi. ―Tuyg‗ular shaharchasi‖ deb nomlagan ilk to‗plamini o‗quvchilarga havola qilgan, yoshi yigirma beshdan sal oshgan Jo‗rabek Jahon ―Osmonning ustuni‖ she‘rini: ―Ey, osmonni suygan daraxt, Yulduzlarni qitiqlagan gul, Sen ne deya qilgan eding ahd, Tutindingmi quyoshga o‗g‗il‖ deya savol bilan boshlaydi va ikkinchi bandda: ―Osmonlarni ko‗tarib ko‗kka, Qadding sira bo‗lmagandir dol. Oyga qo‗nim berib tunlari, 163 Neni xayol surasan, ey chol‖ deya savolini davom ettiradi. Uning bu savollari daraxtning holatini kuzatib mushohada yuritishidan tug‗iladi. Daraxtning ―Yulduzlarni qitiqlagan gul‖ deb taʼriflanishi, undan ―Tutindingmi quyoshga o‗g‗il?‖ deb so‗ralishi, ―Oyga qo‗nim berib tunlari, Neni xayol surasan, ey chol?‖ deyilishi yosh shoirning nigohi o‗tkirligi, voqelikni o‗ziga xos tarzda kuzatishini namoyon etadi. Bunday o‗xshatish har kimning ham xayoliga kelavermaydi. Ellik yil avval ijodini boshlaganlarning o‗sha paytda yozgan she‘rlarida bu tarzda savol qo‗yish, bu shaklda obraz yaratish ko‗zga tashlanmaydi. Jo‗yali savol qo‗yish va shu asosda mushohada yuritish she‘rga, umuman, har qanday asarga salmoq, joziba bag‗ishlashi va bu o‗quvchi e‘tiborini darhol band etishi ―Tuyg‗ular shaharchasi‖ dagi boshqa she‘rlarda ham aniq ko‗rinadi. Ulardagi satrlar mavhum, so‗nik emas. Satrlarda so‗zlar o‗z o‗rniga tushgani bois barq urib yashnab turadi. Ularda ko‗ngildagi turli kechinmalar, sharhlash, izohlash, boshqalarga tushuntirish mushkul tuyg‗ular tiniq ifodalanadi. Masalan, ―Tayog‗ida qancha hikmat bor…‖ deb boshlanadigan she‘r shunday deyishga to‗la asos beradi. Yosh shoir ushbu she‘rida ham ―Tayog‗ida qancha hikmat bor, Necha asr berkingan unda?‖ deya savol qo‗yadi va unga javob topish uchun: ―Bu yerlardan ne-ne zot o‗tgan, Oldin Xizr, keyin bu odam. Varaqlasam o‗tmishni bir-bir, Yashagandek bo‗lar avval ham‖ deb mushohada yuritadi. Lekin savollaridan tug‗iladigan xayolidagi o‗ylari cho‗zilib ketmaydi. Ular to‗rt qatordan iborat bir bandga jo bo‗ladi. Hayotning turfa tomoshalarini ko‗rib kechirgan, ijodiy tajribasi ortgan ijodkor esa yana savollar qo‗yib, xayollarini ifodalashda davom etardi. Jo‗rabek Jahonda ana shu kenglik yetishmaydi. U yoshlikka xos besabrlik bilan: 164 ―Adashmasam, bilmaydi o‗zi, Kimdan meros bu tayoq – hikmat. Vatanini sevishin ko‗rib, Uni Shiroq deb o‗ylaysiz naqd‖ deya xulosa chiqaradi. ―Tuyg‗ular shaharchasi‖ muallifining savollarida ham, mushohadalarida ham, shoshqinlik bilan chiqargan xulosalarida ham uning nigohi, o‗ziga xos qarashi ko‗rinib turadi. Voqelikni kuzata turib, savol qo‗yish va shu asosda mushohada yuritib, ohorli obrazlar topish va kutilmagan xulosalar chiqarish ―Tuyg‗ular shaharchasi‖dagi barcha she‘rlarga xos umumiy xususiyat bo‗lib ko‗rinadi. Bunga esa hech bir ijodkor o‗z-o‗zidan, osonlikcha erishmaydi. Aslida har qanday bilim, jumladan, ohorli obraz, yangicha o‗xshatish, sifatlash, taqqoslashlar ham Allohning bandasiga ilohiy inʼomi, cheksiz marhamatining nishonasidir. Ohorli obrazlar, yangicha tashbehlar aksariyat hollarda behad hayratlanish va kuchli ta‘sirlanish natijasida tug‗iladi. Qalb hodisasi sanalgan hayratlanish va ta‘sirlanish yoqimli kechinma sifatida tiniq tuyg‗ular hosil qiladi. Shoirning ana shunday tuyg‗u va kechinmalari uning so‗zlarida in‘ikos etadi. Ellik yil avval har qanday shoir tevarak-atrofidagi hayot bilan bog‗liq kuzatishlarini, o‗zining ichki kechinma, tuyg‗ularini, shodlik va qayg‗usini sho‗ro mafkurasi doirasida, o‗zi yashayotgan zamon siyosatiga muvofiq tarzda ifoda qilardi. Endi esa ijodkorga shodlik va qayg‗usini ifodalashning chegarasi belgilab qo‗yilmagan. U o‗zi ko‗rgan-kechirgan, eshitgan hodisalari, his etgan kechinmalari, qalbidagi tuyg‗ularini zehni va qobiliyati, qalbi va aqlining quvvati darajasida bemalol ifodalay oladi. Mustaqillik davri yosh ijodkorlari she‘rlaridagi obrazli qabariq ifodalar, kutilmagan salmoqli xulosalar zaminida istiqlol inʼom etgan ana shu ijtimoiy erkinlik, ruhiy hurlik turadi. Ruhiyatdagi erkinlik kishini boshqalarni emas, o‗z-o‗zini muhokama etishga 165 undaydi. O‗z-o‗zini taftish etish esa odamga holi, asl ahvolini bildirib, uni o‗zini anglashga eltadi. O‗z ―men‖ini topishga intilayotgan kishi boshqalardan ko‗ra o‗zini ko‗proq ayblaydi, gunohlarini tan olishdan or qilmaydi, tortinmaydi. ―Tuyg‗ular shaharchasi‖dan joy olgan quyidagi she‘rda masʼuliyatni his etadigan, vijdoni sadosiga quloq tutib yashaydigan, kimligidan qatʼi nazar, odam boshqalar oldida burchdorligini biladigan har bir kishiga xos holat: ―Otamning ko‗ziga tik boqqanim chin, Onamga qattiq so‗z aytganim ham rost. Bundan xijolat ham bo‗lmaganman hech, Bir oqshom uxlamay chiqqanman, xolos. Nega sening ko‗zingga, ayt, tik Boqib bo‗lmas sira ham, Vijdon?‖ tarzida ifodalanadi. Bunday tavba-tazarru shoir haqiqatni boshqalardan ko‗ra chuqurroq anglashi, adolatsizlik, nohaqliklardan qattiqroq azoblanishidan dalolat beradi. 1988 yilda tug‗ilgan, kollejni tamomlagan Nargiza Odinayevaning she‘rlari esa shoir qalbi hayotdagi haqlik-nohaqlikni emas, undagi go‗zallikni ham boshqalardan ko‗ra chuqurroq his etishi, dunyoga hammadan ko‗ra ko‗proq hayrat bilan boqishini bildiradi. Nargiza ham hamma narsa to‗g‗risida mushohada yuritishga keng imkon berilgan zamonda ulg‗aygani bois o‗ziga, odamlargagina emas, dunyoga ham savol beradi. U ―Savol‖ sarlavhali she‘rida dunyoga: ―Ko‗k va zamin aro hadsiz makon bor, Bag‗ringda ardoqda gul bor, tikon bor, Hammaga atalgan yo‗l bor, arkon bor, Bag‗ringda kim bo‗lib yashayin dunyo?‖ deya murojaat qiladi. Nargiza garchi oliy o‗quv yurtida tahsil olmagan bo‗lsa-da, fikrini har qanday adabiyotshunos, jurnalistni havaslantiradigan darajada juda ta‘sirchan, qabariq obrazlarda, silliq, jaranglatib ifodalaydi. Uning she‘rlaridagi ―Qismat qozonida kuygan bodroqman, Yo‗llar meni kutib, iz taxlayverar, Shamol yuragimni varaqlayverar, Ko‗nglim 166 eshiklari taraqlayverar, Ko‗nikib qolganman bari-bariga‖ kabi obrazli ifoda, tashbehlarni topishga ustozlardan tahsil olish, kitob o‗qish, she‘r yodlash orqali erishib bo‗lmaydi. Nargiza hayot haqidagi o‗ylarini, ko‗nglini to‗lqinlantirgan kechinmalarini, o‗zini hayajonlantirgan his-tuyg‗ularini juda nafis, taʼsirchan so‗zlarda ifodalaydi. Uning she‘rlarida yosh qalamkashlarga xos izlanish, urinish emas, tajribali ijodkorlarga xos yuksak mahorat ko‗rinadi. U so‗zlarning ohangi, jarangi, ma‘no qamrovini juda chuqur his etadi. Yosh shoiraning she‘rlarida so‗zlar turfa xil rang jilolari, maʼno mavjlari bilan ko‗rinadi. She‘rlaridagi: ―Yelkamda bir quyoshning muzlab yotgan tog‗i bor, Qushlarga in ko‗nglimda mingta oyning dog‗i bor‖ kabi satrlar u iste‘dodli shoira ekanligi, ijodkor sifatida yoshiga nisbatan ancha erta ulg‗ayganidan darak beradi. ―Fasllarga ko‗nmaydi dilda ungan chechaklar, Dunyoga to‗ylar tilab mening so‗zim kurtaklar‖ degan shoiraning she‘rlarida fikr izchil tarzda o‗sib boradi. Satrlarida aksariyat yosh qalamkashlarning, jumladan, ellik yil avvalgi navqiron ijodkorlarning she‘rlarida kuzatiladigan salqi o‗rinlar, uzilishlar sezilmaydi. Nargizaning she‘rlarida fikrlar keyingi misralarda kutilmagan tarzda qamrovini kengaytiradi. So‗zlar she‘r davomida sayqallanib, ohangi bir maromda kuchayib boradi. Yosh shoira she‘rlarining har bir bandida oxirgi misrada kuchli ―portlash‖ ro‗y beradi. Oldingi satrlardagi fikrning maxrajiga aylanib, har bandda takrorlangan ushbu misra she‘r yakunida avvalgidan-da kengroq va ta‘sirchanroq ma‘no kasb etadi. ―Savol‖ she‘ridagi ―Bag‗ringda kim bo‗lib yashayin dunyo?‖, ―Bariga‖ she‘ridagi ―Ko‗nikib qolganman bari-bariga‖, ―Yomg‗ir‖ she‘ridagi ―Meni yomon demagin, meni yomon demagin‖ misralari bunday xulosa uchun asos bo‗la oladi. 167 Ta‘kidlash joizki, matbuot sahifalarida ilk turkumlari bilan endi ko‗rina boshlagan yosh qalamkashlarning she‘rlari o‗zining ikki jihati – fikrning yangiligi va misralarining ohangdorligi bilan diqqatni jalb etadi. Bu she‘rlarda mulohazalar mantiqan bog‗lanib boradi va bizga hayot hodisalarining, inson qalbining yangi haqiqatlarini bayon etadi. Misralardagi ohang, so‗zlardagi joziba qalbni beixtiyor rom etadi. Zamonaviy she‘riyatimizning yosh, iste‘dodli vakillarining so‗zlarni tanlashi va ularni anglash, his etish qobiliyati balandligi bilinib turadi. Shavkat Odiljonning ―Bugun o‗sha anhor bo‗yida‖ misrasi bilan boshlanadigan she‘ri ham bunga misol bo‗ladi. Sevgi hissiyoti jo‗shqin ehtiros bilan bayon qilingan ushbu she‘rdagi: Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|