O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

Okean tagidagi zonalar 
Tinch okeanida suv yuzasidagi zonalardan tashqari suv tagida ham tabiat
zonalari yaqqol ifodalangan. Pekin okean tagidagi zonalarning soni yuzadagi 
zonalarning soniga nisbatan kamroq. Okeanshunos olimlar tomonidan okean tagida
shimoliy mo‘’tadil, ekvatorial-tropik janubiy mo‘’tadil va janubiy qutbyoni 
zonalari ajratilgan. Bu zonalar bir-biridan o‘ziga xos tabiiy sharoitda hosil bo‘lgan
suv osti yotqiziqlarining tiplari va harakterli belgilari bilan farq qiladi. Masalan, 
mo‘’tadil zona uchun terrigen, alevritli-gil, qizil gil yotqiziq tiplari harakterli
bo‘lsa, ekvatorial-tropik zona uchun marjon riflari va marjon yotqiziqlari 
harakterlidir.
Okeanning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati 
Tinch okean sayyoramizning faqatgina nodir geofizik ob’ekta bo‘lib
qolmasdan, balki insoniyatning turmush darajasini belgilovchi turli tarmoqli 
xo‘jalik faoliyatini rivojlantirish uchun ham shart-sharoit yaratuvchi ulkan
regiondir. Okean qirg‘oqlari atrofida va orollarda 50 dan ortiq davlatlar joylashgan. 
Ularda butun dunyo aholisining yarmi (2 mlrd.dan ko‘prog‘i) yashaydi.
Okeanning iqlim, gidrologik va gidrobiologik omillarining organik hayotni 
rivojlanishi uchun qulayligi biomassalarning mahsuldorligini oshishiga sabab
bo‘lgan. Shu tufayli uning biologik mahsuldorligi boshqa okeanlarga nisbatan 
ancha yuqori bo‘lib, o‘rtacha ko‘rsatgich 200 kg/km2 ni tashkil etadi. Dunyoda
ovlanadigan baliqning 50 % dan ziyodi Tinch okeaniga to‘g‘ri keladi. Ovlanadigan 
barcha tirik mavjudodlarning yarmidan ko‘prog‘i okeanning Shimoli-Rarbiy
rayoniga to‘g‘ri keladi. Okeanning Janubi-Sharqiy rayoni peru anchouslarini 
ovlashda asosiy region hisoblanadi. Bu akvatoriyadan Peru va Chili baliqchilari
yiliga 11-13 mln. tonnagacha anchouslar tutishgan. Ammo, so‘nggi yillarda bu 
ko‘rsatgichlar ancha pasayib ketgan. Shunga qaramasdan bu region dengiz

---

---

hayvonlarini ovlashda Shimoli-G‘arbiy rayondan keyin ikkinchi o‘rinda turadi.

Okeandan anchouslardan tashqari losossimonlar, seldsimonlar, treskasimonlar, 
skumbriya, sayra, tuneslar va kambalasimonlar ko‘plab ovlanadi. Suvdan
ovlanadigan 
hayvonlarning
ancha

qismini
mollyuskalar, 

qisqichbaqalar,
krevetkalar, krillar tashkil etadi. Yaponiya dengizi tagida mollyuskalar va 
suvo‘tlarini yetishtirishni keng yo‘lga qo‘ygan.
Okean shelfida neft va tabiiy gaz qazib olish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Bu 
xavzadan Indoneziya, Malayziya, Yaponiya, AQSH, Avstraliya Ittifoqi va Yangi
Zelandiya davlatlari har yili 60 mln. tonnadan ziyod neft qazib olishadi, jumladan, 
AQSH 25 mln. tonna, Avstraliya 15 mln. tonna, Yaponiya 10 mln. tonna va
boshqalar. Avstraliya shelfidan sutkasiga 49 ming tonna neft va 6,3 mln. m3 gaz 
qazib olinadi. Kaliforniya shelfidan yaqin kelajakda yiliga 50-60 mln. tonna neft va
15-20 mlrd. m3 gaz qazib olish mo‘ljallanmoqda. Hozir Janubiy Xitoy va Yava 
dengizlari bag‘rida 3000-4000 m chuqurlikda neft va gazning katta zahirasi borligi
aniqlangan. Toshko‘mir Avstraliya va Yangi Zelandiya shelfi bag‘ridan qazib 
olinadi. Yaponiyada qazib olinadigan toshko‘mirning 30% dengiz shelfiga to‘g‘ri
keladi. Fosforit Kaliforniya, Yaponiya, Filippin, Avstraliya, Meksika va Peru 
kirg‘oqlari yaqinidan topilgan, Kaliforniya shelfidagi fosforit zahirasi 1 mlrd t ga
yaqin. AQSH San-Fransisko qo‘ltig‘idan yiliga 1,2 mln. t osh tuzi, Xitoy va Yapon 
dengiz suvidan 10 ming t dan ko‘proq kaliy tuzi oladi. Shelfda sochilma oltin va
platina konlari ham topilgan. 
Tinch okean orqali muhim dengiz yo‘llari o‘tgan. Uning transport yo‘llari
Yevrosiyo, Amerika, Avstraliya materiklarini bir-biri bilan bog‘laydi. Okeanlararo 
transport yo‘li Shimoliy Muz okeaniga Bering bo‘g‘ozi, Atlantika okeaniga
Panama kanali, Hind okeaniga Malakka, Zond va Torresov bo‘g‘ozlari orqali 
o‘tadi. Okeanning tabiiy sharoiti yil davomida kemalarning qatnovi uchun juda
qulay bo‘lganligi sababli yiliga qariyb 1,5 mlrd. t yuk tashiladi. 
Insonning xo‘jalik faoliyati Tinch okeanda biologik resurslarning ayrim
turlarini yo‘qlib ketishiga sababchi bo‘lmoqda. Masalan, XVIII asrning o‘rtalariga 
qadar sutemizuvchi hayvonlardan dengiz sigirlari ko‘p miqdorda yashagan va shu
asrning oxirlariga kelib kirib tashlangan. XX asr boshlarida qimmatbaho mo‘ynali 
hayvonlar - dengiz mushuklari va dengiz suvsarlari ov qilinishi natijasida qirilib
ketish arafasida edi, kitlar soni kamayib ketgan. Hozirgi vaqtda bularni ovlash 
chegaralangan.
Okean suvining zavod, fabrika, shahar, atom sanoati chiqindilari va neft 
mahsulotlari bilan ifloslanishi ekologik muhitga katta xavf tug‘dirmoqda. AQSH,
Yaponiya va Rossiya qirg‘oqlari yaqinida suv ayniqsa ko‘p ifloslangan. Tirik 
organizmlarga zararli bo‘lgan moddalar oqimlar yordamida sohillardan butun
okeanga tarqatilmoqda. Bu zararli moddalarning hatto Antarktida qirg‘oqlari 
yaqinidagi dengiz organizmlari tarkibida borligi aniqlangan. Agar suvning
ifloslanishi shu tariqa davom etaversa va unga qarshi choralar ko‘rilmasa, tuzatib 
bo‘lmaydigan halokatga olib keladi.

---

---