O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»



Yüklə 3,31 Mb.
səhifə147/376
tarix26.12.2023
ölçüsü3,31 Mb.
#197416
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   376
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s-www.hozir.org

Okeanning tabiat zonalari 

Okean yuzasidagi zonalar 

Hind okeanining tabiiy sharoiti va gidrologik xususiyatlari xilma-xil bo‘lishi
hamda uning akvatoriyasini shimliy va janubiy yarim sharda joylashganligi sababli 
Dunyo okeaniga xos bo‘lgan tabiat zonalarining aksariyati bu yerda o‘z ifodasini 
topgan. Okean akvatoriyasini shimoldan janubga qarab kuzatar ekanmiz, quyidagi 
tabiat zonalari borligini guvohi bo‘lamiz.

Tropik zona. Okeanning shimoliy qismidagi tropik zonada tevarak atrofdagi
quruqliklar ta’sirida suv massalari turli xil xususiyatlarga ega bo‘lgan komplekslar 
tarkib topgan. Tropik zonaning g‘arbiy qismida (Arabiston dengizining g‘arbida)
atmosfera yog‘ini 100 mm atrofida tushadi, harorat ancha baland, bug‘lanish 
miqdori 1400 mm atrofida, quruqlikdan chuchuk suv deyarli quyilmaydi. Suvning
sho‘rligi 36,5‰ dan oshadi. Bu yerda suvi iliq va sho‘rligi katta bo‘lgan tabiat 
kompleksi hosil bo‘lgan. Tropik zonaning shimoli-sharqiy_qismida (Arabiston
dengizining Sharqida va Bengaliya qo‘ltig‘i) aksincha atmosfera yog‘ini 3000 mm 
gacha yog‘adi, daryolar Ximolay tog‘laridan ko‘p miqdorda chuchuk suv
keltiradi. Natijada suvning sho‘rligi 30‰ gacha pasayadi. Ana shunday omillar 
ta’sirida tropik zonaning sharqiy qismida suv massasining ancha chuchuklashgan
tabiat kompleksi vujudga keladi. Janubiy tropik zonada barqaror passat shamollari 
esadi. Uning g‘arbiy qismida yoz va kuz oylarida kuchli dovullar bo‘lib turadi.

Subekvatorial zona. Bu zonada tropik va ekvatorial havo massalari fasllarga
qarab almashinib turish harakteriga ega. Okeanning g‘arbiy qismida shimoliy va 
janubiy subekvatorial zonalar bir-biri bilan tutashib ketadi. Yilning muayyan katta
qismida passat shamollari, yozda esa janubi-g‘arbiy musson shamollari hukmronlik 
qiladi. Suvning o‘rtacha yillik harorati 25°S, sho‘rligi 33-34‰. Yog‘ingarchiliq
ko‘p bo‘ladi. Biomassalar 50-75 mg/m3 ni tashkil qiladi. 


Ekvatorial zona. Hind okeani akvatoriyasida ekvatorial zona sidirg‘asiga
tarqalmagan. Uning geografik joylashishi okean ekvator kengligining o‘rta va 
sharqiy qismiga to‘g‘ri keladi. Bu zonada ekvatorial havo massasi hukmronlik
qiladi. Suv yuza qatlamining harorati 26-28°S. Atmosfera yog‘inlari juda ko‘p 
(3000 mm gacha) yog‘adi. Suvning sho‘rligi tropik va subtropik zonalarga nisbatan
ancha past. Yillik radiatsiya balansi 115 kkal/sm2 ga teng. Organik dunyosi juda 
boy va xilma-xil. Biomassa miqdori 100-150 mg/m3 gacha boradi.

Subtropik zona. Janubiy subtropik zona ham shimoliy tropik zonaga o‘xshash
tabiiy sharoitining o‘ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu yerda ham ikkita 
yirik kompleksni - iliq va sovuq, suv massalaridan tarkib topgan tabiat
komplekslari mavjud. Subtropik zonaning g‘arbiy qismi iliq oqimlar ta’sirida 
bo‘lganligi sababli yil davomida uning suvi iliq, harorati ancha yuqari bo‘ladi.
Atmosfera yog‘inlari 1000 mm atrofida yog‘adi. Zonaning sharqiy qismi esa sovuq 


oqimlar ta’sirida bo‘lganligidan u yerda yil davomida suvning harorati past bo‘ladi,


yog‘ingarchilik miqdori 500 mm dan oshmaydi. 


Mo‘’tadil zona. Janubiy mo‘’tadil zonaning suvlari qishda sovuq, yozda biroz
iliq bo‘ladi. Tez-tez bo‘lib turadigan dovullar yuzadagi suvlarni aralashtirib turadi. 
Bu yerlar "uvvillovchi kengliklar" deyiladi. O‘rtacha balandligi 2-6 m ga
boradigan to‘lqinlar ko‘p bo‘lib turadi. Ayrim paytlarda to‘lqinlarning balandligi 
15 m gacha va uzunligi 250 m gacha bo‘lib, ular yuzlab km masofaga hech
pasaymay to‘xtovsiz harakat qilib boradi. 


Subantarktika zonasi. Bu zonaning iqlimi sovuq, suvining harorati 0°S
atrofida, sho‘rligi kam, yiliga 250 mm yog‘in yog‘adi. Suvlari baliqlarga, krillarga 
boy, kitlar shu joylardan oziqlanadi. Qishda suv yuzini muz qoplaydi. Suvda
dengiz muzlaridan tashqari minglab aysberglar suzib yuradi. 


Antarktika zonasi okeanning eng janubiy qismini, Antarktida sohillarini o‘z
ichiga oladi. Suvning harorati deyarli yil davomida 0° S dan past. Suv massalarini 
kuchli harakatchanligi organizmlarning yashashi "uchun qulay sharoit yaratadi.
Planktonlar miqdori 50 mg/m3 atrofida. 

Yüklə 3,31 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   376




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2025
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin