O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

Tekshirilish tarixi 
Yangi Dunyoni dastlabki kashf etilgan vaqti hozirga qadar ham uncha aniq 
emas. Olimlarning fikricha Amerika qirg‘oqlariga YYevropaliklar ham
Afrikaliklar ham suzib borishgan va yangi yerlar bilan tanishishgan. 
Skandinaviyada yashagan vikinglar ming yillar ilgari dengizlarda suzib
yurganlarida okean ortidagi notanish qirg‘oqlarga borib qolganliklari ma’lum. 
Lekin vikinglar Yangi Dunyoni kashf etganliklarini o‘zlari ham bilishmagan va
bundan buyuk kashfiyotlar to‘g‘risidagi tushunchalar keyinchalik butunlay unutib 
yuborilgan.
Vikinglarning suzishlaridan besh yuz yil keyin yYevropalik dengizchilar 
okean ortidagi materikni qaytadan kashf etishga muvaffaq bo‘ldilar. XV asr oxiri
va XVI asr boshida fanning hamda dengizda suzishning rivojlanishi Buyuk 
geografik kashfiyotlarga olib keldi. Amerikaning qayta kashf qilinishi Hindistonga,
ya’ni Janubiy va Sharqiy Osiyoga g‘arbdan suv yo‘li orqali borishni maqsad qilgan 
Xristofor Kolumb ekspeditsiyasidan boshlandi. U Yerning shar shaklida ekanligini
hisobga olib, 1492 yilda g‘arbga tomon suzishni boshlaydi. X.Kolumb Atlantika 
okeanidan suzib o‘tayotgan vaqtda Shimoliy Passat oqimlarini, Sargasso dengizini,
bir qancha orollarni kashf etadi, materikka chiqadi. 1498 yilda X.Kolumb Trinidad 
orolini va Janubiy Amerikaning Orinoko deltasi atrofidagi yerlarni tekshiradi.
1499-1501 yillarda uyushtirilgan ispan ekspeditsiyalarida ishtirok etgan 

Amerigo Vespuchchi, A.Nino, A.Oxeda va R.Bastidaslar materikning shimoliy

sohillarida ilmiy tekshirish ishlarini amalga oshirdilar. Tabiatga qiziquvchan va 
ilmiy kuzatishlarni olib borgan A.Vespuchchi yangi kashf etilgan yerlarni dastlabki
geografik tafsilotini yozdi. 1500 yilda ispanlardan V.Pinson va D.Lepe boshchilik 
qilgan ekspeditsiyalar hamda portugallik P.A.Kobral rahbarlik qilgan ekspeditsiya
Janubiy Amerikaning sharqiy sohillarini kashf etishdi. 

---

---

1507 yilda lotaringiyalik kartograf M.Valdzemyuller janubiy materikni

florensiyalik Amerigo Vespuchchi sharafiga Amerika deb atashni taklif qildi. 1541 
yildan keyin bu nom Shimoliy Amerika uchun ham rasm bo‘ldi.
1516 yilda ispaniyalik dengizchi sayyoh H.D.Solis Urugvay va Parana 
daryolarining quyi oqimidagi yerlarni tekshirdi va geografiyaga oid materiallarni
to‘pladi. 1520 yilda F.Magellan boshliq ispan ekspeditsiyasi materikning janubiy 
qirg‘oqlarigacha suzib bordi va Patagoniya (hozirgi Magellan) bo‘g‘ozi orqali
Tinch okeanga chiqdi. Bo‘g‘ozning janubidagi joylarni Magellan Olovli Yer deb 
atadi.
Janubiy Amerika tabiatini kompleks tekshirgan dastlabki olimlardan biri 
nemis geografi va sayyohi Aleksandr Gumboldtdir. U fransuz botanigi E.Bonplan
bilan birga 1801 yilda Janubiy Amerika tabiatini har tomonlama mukammal 
o‘rganish uchun ekspeditsiya tashkil etdi. A.Gumboldt materikning dastlabki
geologiya kartasini tuzdi, g‘arbiy qirg‘oqlar tabiatini tasvirlab yozdi, qirg‘oq 
yaqinidagi dengiz oqimini o‘rgandi va bu oqimning sohilbo‘yi iqlimiga ta’sirini
izohlab berdi. U And tog‘lari tabiatini o‘rganib, balandlik mintaqalik g‘oyasini 
ilgari surdi.
Janubiy Amerika tabiatini tadqiq etishda rus sayyohlari ham o‘z hissalarini 
qo‘shdilar. XIX asrning boshida N.G.Rubsov va G.I.Langsdorf boshchiligidagi
ilmiy safar xodimlari Braziliya tog‘ligida ilmiy tekshirish ishlari olib bordi. Ilmiy 
safar ishtirokchilarining asosiy maqsadi Braziliya tog‘ligining ichki rayonlari
tabiiy sharoitini hamda tubjoy aholisining etnografik xususiyatlarini o‘rganish edi. 
Bu maqsad ular tomonidan to‘liq amalga oshirildi.
Botanik olimlardan N.I.Vavilov 1932-1933 yillarda materikka ilmiy safar 
uyushtirib, u yerda dehqonchilikning qadimgi o‘choklarining geografik
markazlarini va vatani Janubiy Amerika bo‘lgan bir necha tur madaniy 
o‘simliklarning kelib chiqishini aniqladi.