159
foydalanuvchiga o‘zlarini shaxsiy ehtiyojlarini qondirish uchun tovarlar va
xizmatlarni sotadi. Bu savdogarlarni 3 guruhga bo‘lish mumkin:
1. Keng miqyosli savdogarlar.
2. Maxsus savdogarlar
3. Savdogar- hunarmandlar.
Xuddi shuningdek, boshqa klassifikasiyani taklif etish mumkin. Masalan,
xizmat ko‘rsatish darajasiga ko‘ra (o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish yoki to‘liq xizmat
ko‘rsatish) yoki foyda xarakteri bo‘yicha (kichik qo‘shimcha narxlar katta tovar
aylanma yoki yuqori qo‘shimcha narxlar kichik tovar aylanma). “Kichik qo‘shimcha
narxlar katta tovar aylanma” tamoyili buyicha qanoatlanuvchi chakana savdogarlar
qoidaga ko‘ra narxlar bo‘yicha raqobatlashadi. “Katta qo‘shimcha narxlar kichik
tovar aylanma” tamoyiliga amal qiluvchilar alohida assortimentga, savdo nuqtasi va
xizmat imidjiga e’tibor qaratadi.
Integrasiyalangan taqsimotda hozirgi holat uchun ulgurji va chakana savdo
funksiyalarini birlashtiruvchi baquvvat sotish tizimini tashkil etish xarakterlidir.
Bunday tizimlar, masalan, yirik savdo tarmog‘i (supermarket, gipermarket) yoki
do‘kon tarmoqlari shaklida harakatlanishi, bunga esa yirik savdo markazlarida,
ayniqsa oziq-ovqat sektorida o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish keng rivojlana boshladi.
Ular menejmentni 6 qoidasiga asoslanadi: assortiment; kichik xarid narxlari; kichik
savdo qo‘shimcha narxlari va kichik sotish narxi; tovarlarni siljitish; boshqarish
miqyosida iqtisod qilish; to‘lovlarni katta muddatlari.
Kanalning vertikal tuzilmasi ishlab chiqaruvchini pirovard foydalanuvchidan
ajratib turgan bo‘g‘inlar soni bilan tavsiflanadi. Bu mezonga ko‘ra kanallar bevosita
yoki bilvosita bo‘lishi mumkin.
1. Bevosita kanalda egalik huquqini qo‘lga kirituvchi vositachi bo‘lmaydi va
ishlab chiqaruvchi tovarni bevosita iste’molchi yoki pirovard foydalanuvchiga sotadi.
2. Bilvosita kanalda bir yoki bir necha vositachi bo‘ladi. Bunday kanal ishlab
chiqaruvchi bilan pirovard foydalanuvchi o‘rtasidagi vositachilar soniga qarab
«uzun» yoki «qisqa» deb ataladi.
Ishlab chiqaruvchi nuqtai nazaridan kanal qancha uzun bo‘lsa, uni nazorat
160
qilish shuncha qiyin bo‘ladi.
Firma odatda bir necha sotish kanallaridan foydalanadi. Bundan maqsad yo
raqobatli vaziyatni, sotuvchilar o‘rtasida kurashni yuzaga keltirish yoki xaridorlar
odatlari turli bo‘lgan bir necha segmentlarga chiqish bo‘ladi. Masalan, «Filips»
rusumli apparatura arzonlashtirilgan tovarlar bozorida, gipermarketlarda, yirik
do‘konlarda, yangilik do‘konlarida va hatto «Filips» firmasining o‘ziga qarashli
chakana savdo do‘konlarida ham sotiladi. Koreyaning «Samsung Elektroniks»
firmasi Rossiya bozorlarida o‘z mahsulotlarini distributorlar va tez kengayib
borayotgan dilerlik tarmoqlari orqali sotar ekan, ayni paytda o‘zining firma
do‘konlari, omborlari va o‘z mahsulotlariga xizmat ko‘rsatish markazlarini ham
jadallik bilan tashkil qilmoqda.
Gorizontal raqobat
Kanallararo raqobat
Vеrtikal raqobat
Turlararo raqobat
Dostları ilə paylaş: 
