O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

Tajriba qonunining ta’rifi. Tajriba qonunining strategik ahamiyati shundaki,
u firmaning o‘z tovarlariga emas, balki raqobatchilarning tovarlariga sarflanadigan
xarajatlarning evolyusiyasini ham oldindan bilishga imkon beradi. Tajriba qonuniga
ko‘ra, «standart tovardan qo‘shilgan qiymat olishda doimiy pul birliklarida
o‘lchangan birlik mahsulotga sarflanadigan xarajatlar mahsulot miqdori ikki
baravarga oshganda ma’lum bir foiz miqdorida kamayadi».
Ushbu ta’rifga bir necha izohlar beriladiz:
- «tajriba» tushunchasining bu erdagi ma’nosi tovarning necha yildan buyon
ishlab chiqarilayotganligini emas, balki ishlab chiqarilgan barcha tovar birliklarining
sonini anglatadi;
- shu sababli ishlab chiqarish miqdorining ma’lum davr ichidagi o‘sishini
tajribaning ortishi bilan adashtirib yubormaslik kerak;
- tajriba qonuni bir necha vaziyatlarda (hamma uchun bir xil emas) statistik
jihatdan tasdiqlangan oddiy kuzatuvdir.
Tajriba samarasining manbalari. Ko‘pchilik omillar tajriba egri chizig‘i
bo‘ylab harakat mobaynida xarajatlarning kamayishiga o‘z hissasini qo‘shadi. Bu
erda gap jami ishlab chiqarish hajmi o‘sib borgan sari ko‘nikish natijasida ishlab
chiqarish jarayonining yaxshilanib borishi to‘g‘risida ketmoqda. Eybell va Xemmond
tajribaning olti xil manbaini aniqlaganlar:
1) qo‘l mehnatining samaradorligi: ma’lum bir vazifani ko‘p martalab
takrorlaydigan ishchilar ma’lum bir ko‘nikma hosil qilib, samaradorlikni oshiradigan
oson va qulay usullarni o‘rganib oladilar va o‘z ishlarining ustasiga aylanadilar;
2) ishning turlari va usullariga ixtisoslashish: ixtisoslashuv topshiriqni bajarish
unumdorligini oshiradi;
3) yangi ishlab chiqarish jarayonlari: texnologik innovasiya, masalan,

---

---

117

roqobatlashtirish yoki kompyuter orqali boshqaruv xarajatlarini kamaytirishning
muhim manbai bo‘lib xizmat qilishi mumkin;
4) jihozlarni samarali ishlatish;
5) resurslardan foydalanishdagi o‘zgarishlar: ishlab chiqaruvchining tajribasi
ortib borgan sari, u arzonroq resurslarni topishi, malakasizroq ishchilarni yollashi
yoki ishlab chiqarishni avtomatlashtirishi mumkin;
6) tovarning yangi konsepsiyasi: iste’molchilarning tovardan qanday
xususiyatlarni kutayotganliklarini bilgan firma uni, aytaylik, kamroq resurs talab
qiladigan shaklda o‘zgartirishi mumkin.
Ushbu omillarning barchasi firmaning bevosita nazorati ostida bo‘ladi. Bu
ishlab chiqarish unumdorligini oshirishga qaratilgan umumiy siyosatning tarkibiy
qismi bo‘lib, uning maqsadi ayni shu tovarni kamroq xarajatlar bilan ishlab chiqarish
yoki shu xarajatlar bilan yanada yaxshiroq tovarni ishlab chiqarishdan iboratdir.
Tajribaning faqat o‘zi xarajatlarni kamaytirmaydi, balki ularni kamaytirish uchun
imkoniyatlarni yaratadi.