O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

Millatlararo totuvilik - umumbashariy qadriyat. 
Er yuzidagi 1600 dan ortiq millatdan bor-yo‘g‘i 200 
ga yaqini o‘z davlatchiligiga ega, xolos. Bunday sharoitda butun dunyoda millatlararo totuvlikni ta’minlash 
uchun ularning manfaatlari, ruhiyati, intilishlarini muntazam o‘rganib borish, siyosiy-ijtimoiy hayotda buni 
doimo e’tiborga olish zarur. 
251
Қаранг: 
Ўзбекистон Миллий энциклопедияси
. 1-том. - Т.: 
2000
.

---

204 
Jahon tajribasi millatlararo totuvlikni ta’minlashga bir yoklama, yuzaki yondashuv jiddiy muammolar 
keltirib chiqarishini ko‘rsatdi. Xususan, davlatga o‘z nomini bergan (titul) millat bilan o‘sha joyda yashaydigan 
boshqa millat va elat vakillari orasidagi munosabatlar jiddiy e’tiborni talab qiladi. Aks holda, jamiyat hayotidagi 
tinchlik va barqarorlik izdan chiqishi mumkin. Bu masala bizning mamlakatimiz uchun ham juda muhim. 
O‘zbekiston hududida kadimdan ko‘plab millat va elat vakillari bahamjihat istiqomat qilib kelgan. Ular o‘rtasida 
asrlar davomida milliy nizolar bo‘lmagani xalkimizning azaliy bag‘rikengligini ko‘rsatadi. Millatlararo 
munosabatlarda uyg‘unlik vujudga kelgan mamlakatlarda ko‘p millatlilik jamiyatning siyosiy-iqtisodiy 
rivojlanishiga samarali ta’sir etadi. Mamlakatimiz Konstitutsiyasida, «O‘zbekiston xalqini millatidan qat’i nazar, 
O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi»,– deb ta’kidlanishi, «Fuqarolar saylov huquqdarining 
kafolatlari to‘g‘risida»gi Qonunda esa barcha fuqarolarga ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy mavqei, 
irqiyva milliy mansubligi, jinsi, ma’lumoti, tili, dinga munosabati, mashg‘ulotining turi va xususiyatidan qat’i 
nazar, teng saylov huquqining berilishi belgilab qo‘yilganligi ana shu bag‘rikenglikning zamonaviy siyosiy-
huquqiy ifodasidir. 
«O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning tillari, urf-odatlari 
va an’analarini hurmat qilinishini ta’minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi». Konstitutsiyamizda 
belgilab qo‘yilgan ushbu qoida ham hayotda o‘zining amaliy ifodasini topmoqda. Respublikamizda milliy-
madaniy ehtiyojlarni qondirishning muhim mexanizmiga aylangan 120 ga yaqin milliy-madaniy markaz faoliyat 
ko‘rsatayotgani fikrimizning dalilidir. Bundan buyon ham qo‘lga kiritilgan yutuklarni yanada mustahkamlash, 
mamlakatimizda yashab kelayotgan millatlarni o‘zaro hamjihatlik ruhida tarbiyalash milliy istiqlol mafkurasining 
asosiy maqsadlaridan biridir. 
Jamiyatda millatlararo totuvlik barqaror bo‘lishini ta’minlash yo‘lidagi amaliy ishlar ma’naviy-ruhiy 
jarayonlarda ham o‘z ifodasini topmoqda. Ushbu jarayonga xos xususiyatlarga to‘xtalishdan oldin metodologik 
ahamiyatga ega bir masalaga diqqatni qaratish lozim. Ma’lumki, ommaviy axborot vositalarida ham, ilmiy 
adabiyotlarda ham boshqa mamlakatlarda yashovchi turli millat va elat vakillarining o‘z milliy davlatlariga 
bo‘lgan munosabatlarini ifodalash uchun aksariyat hollarda «etnik vatan» yoki «tarixiy vatan» tushunchalari 
ishlatib kelinmoqda. Bu tushunchalarning to‘g‘riligini inkor etmagan holda, ularni o‘rinsiz qo‘llash hollari ham 
mavjudligini ta’kidlash zarur. Masalan, yurtimizda istiqomat qiluvchi tojiklar uchun Tojikiston, qirgizlar uchun 
Qirgiziston, qozoqlar uchun Qozog‘iston, turkmanlar uchun Turkmaniston hech qachon etnik yoki tarixiy Vatan 
bo‘la olmaydi. Bizningcha, «etnik vatan» va «tarixiy Vatan» tushunchalari deyarli bir xil mazmunga ega bo‘lib, 
xalqning tarixan etnik birlik sifatida shakllangan hududini anglatadi. Nomlari zikr qilingan millatlarning bir qismi 
esa tarixan hozirgi O‘zbekiston hududida yashab kelgan va bugungi kunda qo‘shni davlatlarga nom berib siyosiy 
jihatdan uyushgan qismi bilan bog‘liq holda yagona etnos sifatida rivoj topgan. Demak, ular tarixan shu hududda 
yashab, etnosning bir kismi sifatida shakllanganlar. SHunday ekan, yuqoridagiga o‘xshash kabi holatlarni 
ifodalash uchun «etnosiyosiy vatan» tushunchasini ishlatish o‘rinlidir. Zero, diaspora vakillarining u yoki bu 
mamlakatga bo‘lgan kiziqish va intilishlari ushbu hududda etnosning katta yoki asosiy qismi yashayotgani bilan 
emas, balki ularning muayyan davlat birligiga uyushgani bilan belgilanadi. Kishilarning etnik (tarixiy) Vataniga 
intilishlari ham aksariyat hollarda aynan milliy davlatchilikning mavjudligi va shundan kelib chiqadigan 
imkoniyatlarning kengligi bilan bog‘liq bo‘ladi. 
Mamlakatimizga tatbiqan olinganda esa, etnik(tarixiy) Vatani qaerda bo‘lishidan qat’i nazar, 
fuqarolarimizda «O‘zbekiston – yagona Vatan» degan tuyg‘u qaror topganini bugungi kunda kechayotgan 
ma’naviy-ruhiy jarayonlarning asosiy xususiyati sifatida qayd etish lozim.