Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
II bob. PUL BOZORI
2.1. Pul bozorining iqtisodiy mohiyati, vujudga kelishi va qoʻllanish xususiyatlari Davlat, korporativ tuzilmalar va aholining pul mablagʻlariga boʻlgan doimiy talabi va maʼlum shartlar asosida qisqa muddatlar uchun vaqtinchalik pul mablagʻlarini boshqa shaxslardan jalb qilishga ehtiyojning mavjudligi pul bozorining yuzaga kelishiga va rivojlanishiga olib kelgan. Mamlakatimizda ham pul bozorini rivojlantirishga alohida eʼtibor qaratilmoqda 3 . Pul bozori atamasi ushbu bozor uchun toʻliq mos kelmaydi. Sababi, pul bozorida pul yoki valyuta oldi-sotdisi amalga oshirilmaydi. Pul bozorida savdo qilinadigan qimmatli qogʻozlar qisqa muddatli hamda likvidlilik darajasi yuqori boʻlgan instrumentlar hisoblanadi yaʼni ularning pulga aylanish jarayoni tez amalga oshadi. Pul bozoridagi qimmatli qogʻozlarning uchta asosiy xususiyatlari mavjud. Bular quyidagilar 4 : - ular asosan yirik, yaʼni koʻp miqdorda sotiladi; - ulardagi defolt riski juda ham past hisoblanadi; - ularning muddati emissiya qilingan sanadan boshlab bir yilgacha boʻladi. Pul bozoridagi aksariyat qimmatli qogʻozlarning muddati 120 kundan kam boʻladi. Pul bozoridagi tranzaksiyalar aniq bir joy yoki binoda amalga oshirilmaydi. Asosan treyderlar ishtirokchilar oʻrtasidagi savdolarni elektron tarzda amalga oshiradilar. Pul bozori instrumentlarining oldi-sotdi jarayoni ikkimlamchi bozorda birmuncha tezlashadi. Yuqorida taʼkidlangan xususiyatlariga koʻra, pul bozori instrumentlari birlamchi bozorga joylashtirilgandan soʻng, ularni sotish uchun kelajakda xaridorlarni topish unchalik qiyin boʻlmaydi. Pul bozorining yana bir xususiyati ushbu bozor ulgurji bozor hisoblanadi, yaʼni undagi aksariyat tranzaksiyalar yirik hajmda boʻlishi kuzatiladi. Ilgʻor xorij mamlakatlari tajribasidan kelib chiqadigan boʻlsak, real sektor korxonalari pul bozorining muhim ishtirokchilaridan hisoblanadi. Pul bozori asosan insvestorlarga yuqori darajadagi daromadlilik darajasini taklif etmasada, oʻzining yuqoridagi xususiyatlari sababli ham investorlar mablagʻlarini yoʻnaltiruvchi investitsiya obyekti sanaladi. Pul bozorida qisqa muddatli qimmatli qogʻozlar boʻyicha bitimlar tuzilishi ushbu bozorning jozibadorligini taʼminlaydi. Pul bozori vujudga kelishiga toʻxtaladigan boʻlsak, 1970 yillarda AQSHda inflyatsiya darajasi oshganligi sababli, banklar taklif etadigan depozit stavkalari investorlarni qanoatlantirmagan, ushbu holatdan foydalangan brokerlik agentliklari depozit stavkalaridan yuqoriroq foiz stavkalari toʻlaydigan pul bozori instrumentlari reklama qilishni boshlagan. Bunga qarshi banklar depozit stavkalarini oshirish bilan javob qaytara olmagan, sababi ular toʻlashi mumkin boʻlgan foiz stavkalari Markaziy Bank tomonidan chegaralab qoʻyilgan. Ammo Markaziy Bank bu holat boʻyicha qonunchilik hujjatlarini tezda koʻrib chiqib, 3 Монетар сиёсатдан қўйиш керак 4 Frederic S. Mishkin, Stanley G. Eakins, Financial Markets and Institutions, US Prentice Hall, 2012. – P. 255 15 tegishli oʻzgartirishlar kiritdi. Shundan soʻng yana depozitlarga nisbatan talab oshgan boʻlsada, pul bozori oʻz mavqeini saqlab qoldi. Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|