O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Nazariy tekshirish metodlari.
U quyidagi hollarda tatbiq etiladi: 
a) biror hodisaning metodik asosini, unga bog’liq boshqa fanlarni o’rganish, 
qo’yilgan gipotezani asoslash, izlanishning asosiy yo’nalishini belgilashda; 
b) masala tarixi, chet el maktab tajribalari va mavzuga doir adabiyotlarni 
o’rganish, tajribani tahlil qilish, masalaning isbotlanmagan va hal qilinmagan 
o’rinlarini aniqlash, ilgarigi tajriba bilan hozirgi ahvolni taqqoslash, hozirgi kun 
talabi bilan baholashda; 
v) bir-biriga yaqin fanlar (psixologiya, lingvistika, sotsiologiya)ning tekshirish 
metodlarini, olimlarning tekshirish ishlari tajribasini o’rganish, qulay metodlarni 
tanlash, o’zining yangi eksperimental metodikasini yaratish, materiallarni 
tayyorlash maqsadida; 
g) empirik tajriba yo’li bilan olingan materiallarni tahlil qilish va 
umumlashtirish, o’qituvchilarning ish tajribasini o’rganish, eksperiment natijasini 
tahlil qilish, amaliy tavsiyanomalarni shakllantirishda. 
2. 
Empirik metod (tajribaga asoslangan metod). 
Bu metod quyidagi 
maqsadlarda qo’llanadi: 
a) bu metod o’qituvchilarning ish tajribasini o’rganish, yangiliklarini tanlash, 
umumlashtirish, baholash va ommalashtirish, o’qituvchi va o’quvchilar 
faoliyatining darajasini aniqlash; 
b) o’quvchilarni o’qitish jarayonini maqsadga muvofiq kuzatish (dars, uning 
biror qismini, o’quvchilarning javobi, hikoyasini, yozma ishini tekshirish), 
o’qituvchi va o’quvchilarning faoliyatini so’rovnoma orqali tekshirish; 
v) eksperiment (tajriba) metodidan foydalanish. Hozirgi kunda keng tarqalgan 
bu usulda deduktiv yo’ldan boriladi, ya’ni gipoteza qo’yiladi, mavzuga asosan 

---

19 
eksperiment uchun material (o’quv materiali) tayyorlanadi. Eksperiment bir necha 
marta takrorlanadi, bir necha sinf va bir necha guruhlarda o’tkaziladi.
Eksperimentda 2 ta sinf tanlanadi. Biri tajriba sinfi, ikkinchisi taqqoslash uchun 
tanlangan tekshiruv sinfi. Tajriba sinfida yangi metod, yangi darslik, yangi 
ishlanmadan foydalanilsa, tekshiruv sinfida amaldagi metod, darslik, ishlanmadan 
foydalaniladi. Ikkinchi marta sinflar almashtiriladi, bu chaprost deb nomlanadi. Har 
ikki holda ham natija yuqori bo’lsa, demak, ish usuli foydali sanaladi. 
Eksperimental tekshirish o’z maqsadining kengligi bilan farqlanadi: ayrim 
metodik usullarni tekshirishda ommaviylik talab qilinmaydi, ammo yangi dastur, 
yangi darsliklarni tekshirishga butun tuman, viloyat jalb qilinadi.
Eksperiment vazifasiga ko’ra quyidagi hollarda o’tkaziladi: 
1) yangi metod, yangi darslikning muvofiqligini tekshirishda; 
2) metod yoki qo’llanmaning qay darajada foydaliligini tekshirishda; 
3) metod yoki qo’llanmaning muvofiqligini va samaradorligini aniqlashda.
Eksperiment natijasini chiqarishda belgilangan baho me’yoriga amal qilinadi. 
Bunday me’yor aniq, barcha holatlar uchun ham bir xil bo’lishi lozim. Ona tili 
metodikasida yozma ishlarda yo’l qo’yilgan xatolar soni va xarakteri, ma’lum bir 
vaqtda o’qilgan yoki yozilgan so’zlar soni, og’zaki hikoya va yozma inshoning 
hajmi va izchilligi me’yoridan foydalaniladi. 
Boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi o’z predmeti va vazifalariga 
mos ravishda quyidagi tekshirish metodlaridan ham foydalanadi: 
1. Ilg’or o’qituvchilar ish tajribasini umumlashtirish. Buning uchun ilg’or 
o’qituvchilarning ish-tajribalari o’rganiladi, tahlil qilinadi, eng foydali jihatlari 
aniqlanadi va umumlashtiriladi. Bu metodika fani nazariy xulosalarining 
to’g’rililigini tekshirishda asosiy mezon bo’lib xizmat qiladi, bu fanni yangiliklar 
bilan boyitib boradi. 
2. Boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi sohasidagi meros va 
yangiliklarni o’rganish. 
3. Ta’lim berishning u yoki bu usullari va vositalarining foydali ekanini 
tekshirish. 

---

20 
4. Ona tilidan o’quvchilarning o’qishlari, yozuvi, mustaqil va ijodiy ishlari 
ustidan kuzatish olib borish. 
5. O’quvchilar ijodiy faoliyatining natijalarini og’zaki qayta hikoyalash, yozma 
ish kabi usullar yordamida tahlil qilish. 
Yuqoridagi tekshirish metodlari ushbu fanning davr talabidan kelib chiqib 
rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi.