O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

 “Muammoli ta`lim” 
tushunchasi pedagogik adabiyotlarda garchand keyingi 
yillarda paydo bo`lgan bo`lsa-da, ammo bu izlanuvchanlikka asoslangan g`oya ming 
yildan ortiqroq tarixga ega. Sharq mutafakkirlari bilish izlanish mahsuli ekanligini 
alohida qayd qilgan edilar. O`rta asrning buyuk donishmandi Abu Ali Ibn Sino (980-
1037) o`zining “Donishnoma” asarida qiyinchiliklarni yengish orqali bilimlarni 
egallashning afzalligini ko`rsatgan edi.

---

406 

Umar Hayyom (1042-1112) “Matematik traktatlar”ida bilish uchun fikrlash 

zarurligiga, qiyinchililarni bartaraf etish uchun o`ylash kerakligiga da`vat etadi. Al-
Tusiy (1201-1274) esa bilimlarni puxta egallash uchun mustaqil izlanishning 
zarurligini alohida qayd qiladi. Bu g`oya keyinchalik evrestik ta`lim nazariyasining 
yuzaga kelishiga asos bo`ldi. XIX asrning 70-yillarida Rossiyalik bir guruh 
tilshunos olimlar (TS.P.Baltalon, M.A.Ribnikova) evristik ta`lim metodi orqali 
o`quvchilarni mustaqil izlanish yo`li bilan ularni faollashtirishga erishish 
mumkinligini asoslab berdilar.
O`quvchilarni izlanishga undash suhbat asosida amalga oshiriladi. Har 
qanday izlanishga asoslangan suhbat jarayonida muammoli vaziyat yaratish ehtiyoji 
bor.
Bilimlarni muammoli yo`l bilan bayon qilish o`quvchilarning ijodiy 
imkoniyatlarini kengaytirishga, noma`lumni izlab topish jarayonida o`zligini 
namoyon etishga imkon beradi. Muammoli ta`limda o`quvchilarning faoliyati 
shunday tashkil etiladiki, ularda o`rganilayotgan bilimlarga ehtiyoj tug`diriladi. Bu 
metod o`rganilishi ko`zda tutilgan til hodisasini o`quvchidan pinhon saqlaydi; unda 
bilishga ehtiyoj, zaruriyat tug`iladi. Muammoli ta`lim o`quvchilarning mustaqil 
ijodiy fikrlashini o`stirishga qaratilgan. Bunday ta`lim esa rivojlantiruvchi ta`limdir.
Muammoli o`qitish muammo yaratish (muammoni vujudga keltirish) bilan 
boshlanadi. Ona tili ta`limi jarayonida muammoli vaziyat quyidagi hollarda
yuzaga keladi:
-ona tilidan egallangan bilimlarni yangi sharoitda qo`llash ehtiyoji yuzaga 
kelganda;
-muammoli topshiriq bilan uni bajarish usuli o`rtasida nomutanosiblik 
vujudga kelganda.
Ona tili darslarida muammoli vaziyat yaratishning quyidagi usullaridan 
foydalanish mumkin: