O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Yozuvga o’rgatishning tashkiliy va gigienik shartlari.
Maktabda asosiy 
yozuv quroli sharikli ruchka bo’lib, xattaxtaga yozishda bo’rdan foydalaniladi. 
Savod o’rgatish davrida bolalarni yozuvga o’rgatish uchun turli vaqtlarda turli 
xil chiziqli daftarlardan foydalanilgan: dastlab chiziqsiz silliq qog’oz ishlatilgan 

---

91 
bo’lsa, keyin quyuq yotiq chiziqlar bilan kesilgan uch chiziqli daftardan 
foydalanilgan:
Bunday daftarda yozuvga o’rgatilgan boladan boshlang’ich sinflarni 
bitirguncha besh xil daftarga yozishni o’rganish talab etilar edi: 
Hozirgi vaqtda yozuvga o’rgatish uchun ikki chiziqli daftar tavsiya etiladi. 
Xattaxta ham shunga mos bo’lishi talab qilinadi; 2-sinfdan, ba’zan birinchi sinfda 
o’quv yilining ikkinchi yarmidan boshlab bir chiziqli daftarga yozishga o’tiladi. 
Daftar tutishda bolalarni hoshiya qoldirishga, daftar chiziqlariga rioya qilishga, 
harflarni bir xil hajmda yozishga, sarlavhani aniq va to’g’ri ajratishga, xat boshidan 
yozishda joy qoldirishni unutmaslikka o’rgatib borish ularda saranjom-sarishtalikni 
tarbiyalaydi. Yozuv darsida o’quvchilar “Yozuv daftari” bilan ishlaydilar. Sinfda 
o’rganilgan harfni uyda mashq qilish uchun alohida daftar bo’lishi kerak. 
O’qituvchi yozish vaqtida 65˚ qiyalikda yozishni, buning uchun daftar parta 
ustiga 25˚ qiyalikda qo’yilishini ta’kidlab turadi. 

---

92 
Analitik-sintetik tovush metodi (tovush-tarkib metodi) tamoyiliga muvofiq, 
o’qish va yozuv birligi saqlanadi. Harflarni yozishda o’qishga o’rgatishdagi tarkib 
asos qilib olinadi, ya’ni o’qish darsida o’quvchilar harfni o’zlashtiradilar, matnni 
o’qiydilar, yozuv darsida esa shu harfli so’zni yozadilar. 
Yozuvga o’rgatish, birinchi navbatda, grafik malaka hosil qilishdir. Har bir 
malaka ham ta’lim berish, ko’nikmani shakllantirish va shu asosda qator mashqlarni 
bajarish natijasida hosil qilinadi. 
Grafik malaka, birinchidan, qo’l-harakat malakasidir, bu harakat birinchi 
qarashda muskul kuchiga asoslanadi. Ikkinchidan, yozuv jarayonida nutqning 
o’zlashtirilgan birligi bo’lgan tovush grafik belgilarga, ya’ni harfga tarjima qilinadi. 
Bu yozuvga ongli faoliyat tusini beradi. Yozuvning ongliligi, birinchidan, tovush va 
harfning to’g’ri nisbatini, ikkinchidan, bir qancha grafik va imloviy qoidalarga rioya 
qilishni, uchinchidan, o’z fikrini, taassurotini, istaklarini ifodalashda yozuv 
malakasidan foydalanishni talab qiladi. 
Yozishdan birdan-bir maqsad fikrni ifodalashda yozuv malakalaridan 
foydalanish hisoblanadi. Bu maqsadni bolalar tez anglab yetsalar, ularda yozma nutq 
malakasi shunchalik muvaffaqiyatli va to’g’ri shakllanadi. Savod o’rgatish 
jarayonida bolalar juda sekin yozadilar.
Yozuv malakasi o’qish malakasi bilan uzviy bog’liqdir. Bola yomon o’qisa, 
yozuvni egallashi ham qiyin bo’ladi, chunki bo’g’inlab o’qish malakasidan so’ng, 
bo’g’inlab yozish malakasi shakllanadi. 
Yozish va o’qish uchun bolaning umumiy nutqiy rivojlanishi katta ahamiyatga 
ega. Keyinroq, bolalarda o’z fikrini yozma ifodalash malakasi bir oz 
barqarorlashganda, bu malaka nutqqa, fikrni ifodalash jarayoniga ham ijobiy 
ta’sir qiladi. 

---

93 
Yozuv daftarida o’quvchilar “Alifbe”da o’rganilgan harfni yozma 
shakllantiradilar. Suhbat uchun daftarning yuqori qismida predmet rasmi yoki biror 
mazmunli rasm keltirilishi, ayrim predmet nomlarini ifodalovchi so’z chizmasi 
katakchalarga ajratib berilishi, gap nusxalarining keltirilishi maqsadga muvofiqdir. 
Ba’zi o’rinlarda o’quvchilar berilgan gap yoki so’z chizmasini o’zlari mustaqil 
tasvirlaydilar.
-tovush 
jihatdan tahlil qilinadi, so’zdagi tovushlar soni suhbat yo’li bilan aniqlanadi va 
katakchalarda ranglar bilan belgilanadi. 
Mazmunli rasm asosida gap chizmasiga mos gap tuziladi, keyin o’sha gapning 
tahlili ustida ish olib boriladi. 
Harflarning yozma shakli ularning bosma shakli bilan taqqoslash orqali 
tanishtiriladi. 
Yozuv daftarida turli belgilar qo’llangan. Ular shu belgi uchragan o’rinlarda 
tanishtirib boriladi. 
Yozuvga o’rgatishda o’quvchilarning ko’ruv, eshituv, qo’l harakati sezgilarini 
ishga solish lozim. SHunda yozuv quruq yozuv bo’lmay, ongli yozuvga aylanadi.