O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti yoqilg‘i va organik birikmalar kimyoviy

в
b
V
Q
 = 0,0188
16
4300
 = 0,308 m 
Truboprovodning gorizontal uchastkalarida bosimning pasayishi
quyidagicha topiladi: 
H
gor
 =












к
l
d
гор
г
1
2
1
2
 
H
gor
 =
2
1
 · 0,057 ·110 ·1,2 · 16
2
(1 + 0,78 · 0,7) = 1550 Pa 
bu erda:
λ/d = 0,057
( Silaev A.B. kitobi, 97- rasmga karang, 
d 
= 300mm,
V 
= 20 m/sek xolati uchun aniqlanadi). 
l
g
 = 10 + 100 = 110 m
( SilaevA.B., 98-rasm) 

---

24 
12 – rasm. Tashuvchi pnevmoqurilma: 
1 – ventilyator; 2- shlyuzli zatvor; 3 – siklon. 
Vertikal truboprovoddagi (uzunligi L
v
=8m) bosim yo‘qolishi (pasayishi) 
quyidagi formula orqali topiladi: 
N
ver 
 = 


d

2
1


h
g
L
вер
b















1
2
 
bu erda:
L
v
– barcha vertikal uchastkalar yig‘indisi, m; 
h
– tashiriladigan materialni ko‘tarish balandligi, m; 
k
– qiymati Silaev A.B. kitobining 22 jadvalidan olinadi. 
H
ver
= 
2
1
·0,057 · 8 · 1,2 · 16
2
 (1 + 0,78 ·0,7) + 0,7 · 1,2 · 9,81 · 8 = 171 Pa 
Materialni yuklash davrida yo‘qoladigan bosim mikdori (Pa) quyidagi 
formula orqali topiladi. 
N 
usk
 = 
2
2
1






 
N
usk
 = 
2
1
 · 0,7· 1,2 · 16
2
 = 117 Pa 
Bosimni joylardagi yo‘qolishi (otvod, perexod, troynik, priemnik, zadvijka, 
siklon, filtr) Silaev A.B. kitobidagi (232) va (241) formulalardan foydalanib 
topiladi. 
N
m
= 
2
2
1






 (232) va N
1
 = ε N = N ( 1+ κ μ) 
bu erda:
N
m
-
joylardagi qarshilik tufayli bosimning yo‘qolishi, 

- joylardagi oqim tezligi, m/sek, 

---

25 

– joylardagi qarshilik koeffitsienti, u berilgan bo‘ladi (Silaev 
A.B. kitobining 224 beti). (241) formuladagi 
k
qiymati 1,4 ga teng deb qabul 
qilinadi. 
Ta’minlagich (shlyuzli zatvor) uchun 
N
1
m 
= 
2
1
·0,45 · 1,2 · 16
2 
= 72 Pa 
bu erda:

= 0,45 (kitobning 224 betiga qarang). 
Ikkita tirsak (kolena) uchun 
N
II
 
m 
=
2
1
· 0,605 · 1,2 · 16
2 
= 97 Pa 
N
 III
m
 = 
2
1
· 0,83 · 1,2 · 16
2 
= 133 Pa
Joydagi qarshiliklar yig‘indisi 
 
Σ N
m 
= 72 + 97 + 133 = 302 Pa 
 
N
m
 = (1 + κ μ) Σ N
m
 = 1,545 · 302 = 465 Pa 
 
Masala shartiga ko‘ra Giprodrevprom siklonlaridan foydalaniladi, uning 
uchun ξ=1 qabul qilinadi (kitobning 224 betiga karang). 
SHuning uchun havoni tozalashdagi bosim yo‘qolishi
N
toz
=
2
2
1






 = 
2
1
 · 1 · 1,2 · 16
2 
= 154 Pa 
 
YUqoridagilardan kelib chiqqan holda umumiy yo‘qolgan bosim
N
umum
 = 1550 + 171 + 465 + 117 + 154 = 2457 Pa 
Bosim yo‘qolishi va havo sarfi uchun chiqqan natijalarni 5% ga oshiramiz, 
chunki har doim hisobga kirmay qolgan yo‘qolishlar mavjud bo‘ladi. SHunday 
kilib, 
(N
umum
)
xisob 
= 1,05 · 2457 = 2580 Pa 
Q
xisob
= 1,05· Q
v
 = 1,05 · 4300 = 4520 m
3
/soat 
Barcha bosimning yo‘qotishlar mikdori (yig‘indisi) 4000 Pa dan oshmagani 
uchun havo haydash mashinasiga tegishli ventilyatorni SP7- 40 №5 ini tanlab 
olamiz, uning uchun
Q
xisob
 
mikdori 4520 m
3
/soat, 

---

26 
N
xisob
= 2,580 kPa , n = 2200 min
-1
,
η
= 0,56 ga tengdir. 
Shulardan kelib chiqqan xolda elektrodvigatelning quvvati
N= 



3600
H
Q
=


95
.
0
56
.
0
3600
580
.
2
4520



 = 6,0 kVt 
 
GIDRAVLIK TRANSPORT 
Gidravlik 
transport 
materiallarni 
suv 
oqimi 
yordamida 
tashiydigan transport vositasidir. Uning bosimli va bosimsiz turlari 
mavjud. Gidravlik transportning qo‘llaniladigan soxalari juda keng va 
hilma- xildir. Lekin biz uchun yog‘och va uning chiqindilarini, qog‘oz 
va karton massalarini boshqa joylarga tashishda ishlatiladigan uning 
turlari ko‘proq qiziqtiradi. 
Qattiq 
jismlarni 
gidravlik 
trubalarda 
tashish.
Gidravlik 
transportlarda 
sochiluvchan 
yuklar 
suyuqlik 
(suv) 
oqimida
trubalardan oqizilib, bir joydan ikkinchi joyga tashiladi. YUklarni suv 
bilan 
aralashmasi 
suvli 
aralashma 
(gidrosmes) 
deb 
ataladi. 
Gidrotransport va pnevmotransport qurilmalarining ishlash prinsiplari 
bir-biriga aynan o‘xshashdir. Birinchisida oqizuvchi agent suv bo‘lsa, 
ikkinchisida havo oqimi kuchidir.
Sanoatda gidrotransportning asosan ikki ko‘rinishi qo‘llaniladi: 
haydovchi va so‘rib oluvchi. Ular 13 - rasmda aks ettirilgan. 
Birinchi tur qurilmalarda 
(a)
nasos 
1
suvni rezervuardan yoki 
suv xavzasi 
2
dan so‘rib oladi va tuba 
3
orqali magistral yo‘l 
6
ga 
uzatadi. Transport uchastkasining boshlanish qismida bunker 
4
o‘rnatilgan bo‘lib, undan yuk maxsus ta’minlagich 
5
orqali 
truboprovod 
6
ga so‘rib olinadi. YUklar truboprovod oxirida to‘kilish 
joyi 
7
ga kelib tushadi. 

---

27 
13 – rasm. Qattiq jismlarni gidravlik usulida tashuvchi qurilma: 
a – haydovchi, b – so‘ruvchi. 
 
 A – sxemasi uchun: 
1 – nasos, 2 – suvli idish yoki rezervuar, 3 – truboprovod, 4 – bunker,
5 – ta’minlagich, 6 – magistral yo‘l, 7 – to‘kilgan yuk 
b – sxema uchun: 
1 – lotok , 2 – aralashtirgich, 3 – pulpa nasos, 4 – truba, 5 – groxot
(suvdan ajratgich), 6 – voronka, 7 – to‘kilgan yuk, 8 – suv rezervuari, 9 – nasos,
10 – truba (kaytar suv uchun) 
Ikkinchi turdagi qurilmada 
(b)
yuk lotok 
1
dan aralashtirgich 
2
ga kelib 
tushadi, suv bilan aralashib gidroaralashma hosil qiladi. Maxsus pulpa nasos 
3
gidroaralashmani so‘rib truba 
4
orqali to‘kiladigan joyga uzatadi; yuk katta sim 
g‘alvir (groxot) 5 da suvdan ajraladi. Suv esa voronka 
6
orqali oqib rezervuar 
8 
ga 
kelib tushadi. YUk esa sim g‘alvir ustidan tukiladigan joy 
7
ga kelib tushadi. 
Rezervuar 
8
dagi suv nasos 
9
orqali so‘rib olinadi va truba 
10
orqali aralashtirgich 
2
tomon oqiziladi (quyiladi). 
Har ikkala sxema xam xuddi pnevmotransportda bo‘lgani kabi o‘zining 
afzal va kamchiliklariga egadir. 
Gidrotransport kurilmalarining asosiy elementlari nasos, ta’minlagich va 
truboprovoddir.