O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

375
a

370 390 430 Yd 
13-chizma. Iste’mol grafigi 
Keltirilgan ma’lumotlar asosida jamg’arish grafigini ham ko’rib chiqamiz (14-
chizma). 
S 
S 
5
0 370 390 410 430 450 470 Yd
-5 
14-chizma. Jamg’arish grafigi 
Jamg’arish grafigi daromad bilan jamg’arish o’rtasidagi bog’liqlikni 
ifodalaydi. Vertikal o’qdagi har bir nuqta jamg’arma miqdorini bildiradi va 
daromad bilan unga muvofiq keladigan iste’mol hajmi o’rtasidagi farq sifatida 
aniqlanadi (S= Yd - S). Boshlang’ich daromad darajasida jamg’arish nolga (0) teng 
bo’lgan holda ixtiyordagi daromad hajmi o’sib borishi bilan uning miqdori ham 
oshib boradi. 

---

63 
6.2. Iste’mol va jamg’arish funksiyalari 
Bobning birinchi savolida keltirilgan gepotetik ma’lumotlar va grafiklarga 
tayanib iste’mol funktsiyasini yozamiz: 
C = a + b x Yd , bu erda: a – avtonom xarajatlar; Yd – tasarrufidagi 
daromad (Yd =Y-T), bu erda: T – soliqlar; 
b – iste’mol hajmining tasarrufidagi daromadga bog’liqligini ifodalovchi 
koeffitsient, boshqacha aytganda iste’molga chegaralangan moyillik. 
ΔS 
b = --------- x 100
Δ Yd 
Demak, iste’mol hajmi avtonom iste’molga, tasarrufidagi daromad hajmiga va 
iste’mol hajmining tasarrufidagi daromad o’zgarishiga ta’sirchanligiga bog’liq.
Jamg’arish grafigini ham iste’mol grafigiga o’xshab algebraik ifodalash 
mumkin, ya’ni jamg’arish funktsiyasi quyidagi ko’rinishga ega: 
S = -a + (1 -b) x Yd 
Iste’mol va jamg’arish hajmiga tasarrufidagi daromad dinamikasidan tashqari 
quyidagi omillar, to’g’rirog’i bu omillardagi o’zgarishlar ham ta’sir ko’rsatadi: 
1. Uy xo’jaliklari daromadlari. 
2. Uy xo’jaliklarida to’plangan mulk hajmi. 
3. Narxlar darajasi. 
4. Iqtisodiy kutish. 
5. Iste’molchilar qarzlari hajmi. 
6. Soliqqa tortish hajmi. 
Dastlabki besh omil ta’sirida iste’mol va jamg’arish grafiklari o’zaro teskari 
tomonga siljiydi. Bu besh omil ta’sirida joriy tasarrufidagi daromad tarkibida 
iste’mol va jamg’arish ulushi nisbatlari o’zgaradi. Soliqqa tortish darajasining 
o’zgarishi ixtiyordagi daromad hajmini o’zgartirgani tufayli uning ta’sirida 
iste’mol va jamg’arish grafiklari bir tomonga qarab siljiydi. Iste’mol funktsiyasini 
aniqlash borasidagi tadqiqotlar, uning hajmi shuningdek aholining daromadlari 

---

64 
hajmi va to’plagan mulki ko’lamiga ko’ra tabaqalanishi darajasi hamda aholining 
soni va yoshiga ko’ra tarkibiga ham bog’liqligini ko’rsatdi.