Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 15,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
16.3. Debitor qarzdorlikni boshqarish
Yuqorida tijorat kreditining qo‘llanish xususiyatlari xususida to‘xtalib o‘tdik. Endi bevosita debitorlik qarzlarini boshqarish masalalarini ko‘rib chiqamiz. Xususan, firma o‘z mijozlariga kredit taklif etishi uchun qanday siyosat yuritishi va o‘z debitorlik - 249 - qarzdorligini qanday nazorat qilib borishi masalalariga e’tibor qaratamiz. Kredit siyosati quyidagi uchta bosqich asosida belgilanadi: 1. Kredit standartlarini belgilash. 2. Kredit shartlarini belgilash. 3. Taqdim etilgan kreditlar undirilishi kechikkanda undirish siyo- satini belgilash. Kredit standartlarini belgilash. Boshqaruv tizimi eng avvalo o‘z kredit standartlari haqida qaror qabul qilishi lozim. Bunda kredit taqdim etiladigan talabgorlarga, kreditlash miqdorlariga, kredit riski darajasiga e’tibor qaratiladi. Yirik firmalar ko‘pincha bu tahlilni o‘z hududlarida, o‘z kredit bo‘limlarida amalga oshiradilar. Xalqaro amaliyotda aksariyat kichik firmalar esa bunday imkoniyatga ega emasligi bois, ular kredit ma’lumotlarini maxsus kredit agentliklaridan sotib olishadi. Qancha kredit riski belgilanish debitorlik qarzlari uchun qancha mablag‘ ajratilishini hal qilish uchun muhim. Cheklov siyosati savdo hajmining kamayishiga, firma esa debitor qarzdorligi uchun kamroq investitsiya ajratishiga olib kelishi mumkin, aksincha, unchalik oqlamaydigan siyosat ko‘proq hajmdagi savdolarga olib kelsa-da, debitorlik qarzdorligi darajasi oshib boraveradi. Kredit shartlarini belgilash. Firma kredit standartlarini o‘rnatib olgach, endi navbat kredit shartlari va muddatlarini belgilashga ketadi. Firma to‘lovdan oldingi muddat (“Net” muddati)ni belgilab olgach, barvaqt to‘lash uchun rag‘batlantiruvchi, chegirma beruvchi muddatni ham o‘rnatib oladi. Agar firma chegirma taklif qilsa, u chegirma foizini va chegirma muddatini belgilab olishi lozim. Agar firma nisbatan kichkina bo‘lsa, u bu kabi holatlarni belgilashda sanoatda ilg‘or bo‘lgan kompaniyalar siyosatini tanlab, o‘shani o‘zi uchun dasturilamal qilib oladi. Taqdim etilgan kreditlar undirilishi kechikkanda undirish siyosatini belgilash. Kredit siyosatini o‘rnatishning oxirgi bosqichi jamlash siyosati haqida qaror qabul qilishdan iborat. Bu siyosat tarkibi – agar mijoz vaqtidan kechikib to‘lasa, hech narsa qilmasligidan boshlab (ammo bu yaxshi tanlov emas), yoki qarzni to‘lashni eslatib, - 250 - yumshoq tarzda talabnoma jo‘natish, ma’lum bir vaqtdan tashqaridagi qarzlar uchun to‘lovni amalga oshirish, ilk marta to‘lov kechikib ketganda huquqiy oqibatlar bilan “qo‘rqitish” shular jumlasidandir. Debitorlik qarzlari monitoringi Kredit siyosati belgilab olinganidan keyin firma kredit siyosati samarali olib borilayotganiga ishonch hosil qilish uchun o‘z debitorlik qarzlari monitoringini olib borishi kerak. Firma o‘zining debitorlik qarzlari monitoringida to‘lov muddatlari va muddatlar jadvaliga e’tibor qaratiladi. Debitorlik qarzlarining undirilish kunlari firmaning o‘z savdosi natijalarini jamlashi uchun ketgan o‘rtacha kunlardir. Firma bu ko‘rsatkichni tahlil qilib va taqqoslab borib, o‘zining kredit siyosati samaradorligi haqida xulosa yasaydi. Aytaylik, kredit muddati sharti “Net 30” bo‘lsa va debitorlik hisoboti kunlari kechiktirilgan qarzdorlik kuni 50 kun bo‘lsin. Firma xulosa qilishi mumkinki, mijozlar o‘rtacha 20 kun kechikishadi. Firma shuningdek, yetarli vaqt davomida debitor qarzdorligi tendensiyasiga e’tibor qilishi lozim. Agar firmaning o‘rtacha debitor qarzdorligi kunlar miqdori bir necha yil davomida 35 kunga teng bo‘lsa-yu va agar bu yil bu ko‘rsatkich 43 kunga chiqsa, firma o‘zining kredit siyosatini qayta ko‘rib chiqishiga to‘g‘ri keladi va tabiiyki, bunday holat butun sanoat yo‘nalishiga qadar o‘z ta’sirini ko‘rsatishi mumkin. Debitorlik qarzlari kunlari firmaning moliyaviy hisoboti asosida aniqlanishi mumkin. Tashqi investorlar odatda bu ko‘rsatkichni firmaning kredit siyosatini baholash uchun tahlil qilishlari mumkin. Debitorlik qarzlarining undirilish kunlarining kamchiligi shundaki, bunda faqat bitta raqam ahamiyatga molik va savdoning mavsumiylik xususiyatlari inobatga olinmaydi. Muddatlar jadvali. Muddatlar jadvali firma balansidagi debitorlik qarzlarini tasnifini o‘zida aks ettiradi. Masalan, firma tovarni “2/15, net 30” shartida sotdi. Bunda debitorlik qarzlari bo‘yicha quyidagi holat yuzaga kelgan (16.1-jadval). Bunday holatda agar firmaning o‘rtacha kunduzgi aylanmasi $ 65000 ni tashkil etsa, uning debitorlik qarzdorligi kunlari $1,600,000 / - 251 - $ 65,000=25 kunga teng bo‘ladi. Ammo yaqindan qaralsa, 26.2- jadvaldagi muddatlar jadvalida shuni ko‘ramizki, firmaning kredit mijozlarining 28% (39% dollar bo‘yicha) pulni kech to‘lashadi. 16.1-jadval Yüklə 15,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|