Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 15,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4. Moliya bozorida ustunlikka ega boʻlish
. Yirik kompaniyalar moliya bozoridan mablagʻlar jalb qilishda boshqa kichik kompa- niyalarga nisbatan koʻp tomonlama ustunlikka ega boʻladi. Bu oʻz navbatida, arzon moliyaviy resurslarni jalb qilish imkonini beradi. Ta’minotchilar bilan moliyaviy munosabatlardagi kabi moliyaviy institutlar ham yirik kompaniyalar bilan hamkorlikka intiladi. 5. Resurslar boʻyicha bir-birini toʻldirish imkoniyati . Agar, ikki yoki undan ortiq kompaniyalar bir-birining faoliyatini toʻldiruvchi resurslarga ega boʻlsa, ularning birlashishi birlashayotgan kompaniyalar uchun yuqori samara beradi. Birinchi navbatda, bu kompaniyalar birlashgandan keyin ularning bozor qiymati birlashishdan oldingi jami qiymatidan keskin yuqori boʻladi. Chunki, bu kompaniyalarning har biri birlashish natijasida oʻzida boʻlmagan resursga ega boʻladi va shu bilan birga, bu resursga u kompaniya oʻzi mustaqil ravishda ega boʻlganda sarflaydigan xarajatga qaraganda kamroq xarajat bilan ega boʻladi. Bir-birini toʻldiruvchi resurslarga - 323 - ega boʻlish maqsadida birlashish yirik kompaniyalar uchun ham, kichik korxonalar uchun ham ahamiyatli hisoblanadi. 6. Yirik shartnomalarni qoʻlga kiritish imkoniyati . Kompaniyalar birlashgandan soʻng yangi vujudga kelgan kompaniyada yirik shartno- malar, xususan, davlat xaridi boʻyicha yuqori miqdordagi shartnoma- larni qoʻlga kiritishda raqobatchilar bilan raqobatlashish imkonini beruvchi quvvatlar, ya’ni birlashgan kompaniyalarning hech biri mustaqil ravishda ega boʻla olmaydigan imkoniyat paydo boʻladi. Bunday shartnomaga ega mavjud quvvatlardan maksimal foydalanishni ta’minlaydi va keng masshtabli faoliyat yuritish imkonini beradi. Yirik transmilliy korporatsiyalar ham oʻz manfaatlarini turli xil bosim oʻtkazish yoʻllari bilan himoya qilish va bu orqali yanada qudratli boʻlish uchun yetarlicha iqtisodiy asosga ega boʻladi. 7. Oʻzaro raqobatni chetlab oʻtish va monopoliya oʻrnatish imko- niyati. Bir xil tarmoqda faoliyat koʻrsatuvchi kompaniyalarning oʻzaro birlashishi oshkora yoki yashirin tarzda raqobatni chetlab oʻtish va monopoliyaga erishish imkoniyatini yaratadi va natijada bozorda katta ta’sirga ega boʻladi. Bu oʻz navbatida, monopoliyagacha yetib boradigan turli nomukammal raqobat modellari hukm suradigan sharoitlarda (ayniqsa, yopiq mintaqaviy bozorlarda) muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, bu holat narxlar boʻyicha raqobatni chetlab oʻtish imkonini beradi. 8. Faoliyatni diversifikatsiyalash imkoniyati . Faoliyat koʻlamini ham tovarlar va xizmatlar boʻyicha, ham hududiy nuqtai nazardan diversifikatsiyalash oʻzaro birlashgan kompaniyaning umumiy risklilik darajasini kamaytiradi va faoliyat doirasini kengaytiradi. Bu oʻz-oʻzidan, turli sohalarga ixtisoslashgan kompaniyalarni oʻzaro birlashishga undaydi. Diversifikatsiyalash daromadlar oqimini barqarorlashtirish imkonini beradi. Birlashish natijasida kompaniya aktivlari ortadi, bu esa operatsiyalar koʻlamini kengaytirish va mavjud vositalarni tezkorlik bilan qayta taqsimlash imkoniyatini beradi. 9. Qoʻshimcha axborotlarni qoʻlga kiritish imkoniyati . Axborotning bugungi kunda biznes olamidagi ahamiyati yuqoriligidan - 324 - kelib chiqqan bir kompaniyaning boshqasi bilan birlashishi aktivlarni birlashtirish bilan birga qoʻshimcha axborotga ega boʻlish imkonini beradi. Bu holatni axborotlar birlashishi sifatida ham koʻrish baholash mumkin. 10. Kompaniyaning bozor bahosi bilan uning aktivlari oʻrtasidagi salbiy tafovutdan foydalanish imkoniyati . Ba’zi hollarda yangi kor- xonani tashkil etgandan koʻra mavjud korxonani xarid qilgan afzal hisoblanadi. Qoʻshib olish rejalashtirilgan kompaniya bozor bahosining uning aktivlari qiymatidan sezilarli darajada past boʻlgan holatlarda mazkur amaliyot koʻp qoʻllaniladi. Kompaniyaning bozor bahosi va uning aktivlari qiymati oʻrtasidagi tafovut sotib olinadigan firmaning bozor bahosi va balans qiymatining oʻzaro farq qilishidan kelib chiqadi. 11. Kompaniyaning likvidatsion qiymati bilan aktivlar qiymati oʻrtasidagi tafovutdan foydalanish (boʻlib-boʻlib sotish) imkoniyati . Koʻpincha, kompaniyaning likvidatsion qiymati uning joriy bozor qiymatidan yuqori boʻladi. Mazkur holatda kompaniya aktivlari qiymati likvidatsion qiymatdan yuqori boʻlishi ham mumkin. Shundan kelib chiqqan holda sotib oluvchi firmani uning bozor qiymatidan ancha yuqori narxda sotib olsa-da, kelgusida uni boʻlaklarga boʻlib sotishi va bundan foyda olishi mumkin. Bunda ikkinchi bir holat ham mavjud boʻlib, bir kompaniyaning ma’lum bir ulushini sotib olgan holda uni qisqa muddatda bankrotga uchratish va keyinchalik toʻla egaliklik qilish orqali boʻlib-boʻlib sotish holati ham uchraydi. 12. Qoʻshib olinishdan himoyalanish imkoniyati . Bu jihatni rivojlanayotgan davlatlarda koʻp uchratish mumkin. Ya’ni, rivojlangan davlatlardagi xorijiy kompaniyalar rivojlanayotgan davlatlardagi kompaniyalarni oʻziga qoʻshib olishga intiladi. Mazkur holatning oldini olish maqsadida mahalliy kompaniyalar oʻzaro birlashish orqali tashqi qoʻshib olishdan himoyalanishga intiladi. Yuqoridagilarga qoʻshimcha sifatida aksariyat amalga oshiriladigan birlashish yoki qoʻshib olishlarning asosida yangi mahsulot turlarini ishlab chiqarish, yangi texnologiyalarga kapital kiritishda tejamkorlikka erishish, haddan tashqari koʻp sonli - 325 - boshqaruv xodimlari faoliyatini yuritish uchun ajratiladigan ma’muriy xarajatlarni qisqartirish orqali tejamkorlikka erishish imkoniyatlarini ham keltirish mumkin. Kompaniyalar birlashishi va qoʻshib olishlarining oʻziga xos kamchiliklari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: - har ikkala kompaniya aksiyadorlarining roziligi talab qilinishi; - qoʻshimcha moliyaviy xarajatlarni talab qilishi; - kompaniyani notoʻgʻri baholash bilan bogʻliq yuqori darajadagi risklar; - bitim amalga oshirilgandan soʻng xodimlar bilan bogʻliq muammolarning yuzaga kelishi; - transchegaraviy birlashishlar natijasida korporativ madaniyat- larning oʻzaro mos kelmasligi va boshqalar. Yüklə 15,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|