Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
Kompaniyalarni qoʻshib olish va soliqqa tortish 
Bir kompaniyaning boshqasini qoʻshib olish boʻyicha 
operatsiyalar soliqqa tortilishi yoki soliqqa tortishdan ozod qilinishi 
mumkin. Qoʻshib olishning soliqqa tortiladigan holatlari sifatida 
qoʻshib olish obyekti aksiyadorlarining oʻz aksiyalarini sotishlari va 
natijada ma’lum bir soliqqa tortiladigan daromadga ega boʻlish 
holatlarini keltirish mumkin. Qoʻshib olishning soliqqa tortilmaydigan 
holatlari sifatida esa aksiyalar boʻyicha savdo bitimlari tuzilmagan, 
ular boʻyicha daromad olish koʻzda tutilmagan ayirboshlash boʻyicha 
bitimlar tuzish holatlari keltiriladi. 
 
Soliq bilan bogʻliq holatlarni belgilab beruvchi omillar
ni 
aniqlashda bitimning biznes rivojini koʻzlab tuzilganligi, ya’ni 
aksiyadorlik manfaatining qoʻshib olingan kompaniyadan, qoʻshib 
olgan kompaniyaga oʻtishi hisobga olinadi. Bunda oʻz aksiyalarini 
sotgan aksiyador sotib oluvchi kompaniya aksiyadoriga aylanganligi 
e’tiborga olinadi. 
Soliqlardan ozod etiladigan qoʻshib olishdan soliqqa tortiladigan 
qoʻshib olishning asosiy farqli jihatlari sifatida 
kapital oʻsish 
samaradorligi
va 
qayta baholash samaradorligi
ni hisobga olishni 
keltirish mumkin. Qachonki qoʻshib olish obyekti aksiyadorlari 
qoʻshib olish jarayonida soliqqa tortiladigan kapital oʻsishiga erishsa 
soliq toʻlashga majbur boʻladi. Bunda aksiyadorlar tomonidan soliq 
boʻyicha kompensatsiyalar sifatida qoʻshib olish qiymatiga 

---

- 
330 - 
qoʻshimcha qiymatlar kiritish orqali obyekt qiymati yuqori baholarda 
belgilanishi mumkin.
Qoʻshib olishning soliq bilan bogʻliq holati sotiladigan kompani-
yaning aktivlar qiymati oshishiga ham bogʻliq. Soliqqa tortiladigan 
qoʻshib olish jarayonida qoʻshib olish obyekti aktivlari ularning balans 
qiymatlaridan kelib chiqqan holda joriy bozor qiymatlari boʻyicha 
qayta baholanadi. Bu qayta baholash samaradorligini aniqlash 
imkonini beradi, ya’ni bunda sotib olingan kompaniya aktivlariga 
amortizatsiya xarajatlari soliqqa tortiladigan qoʻshib olish holatini 
belgilab beradi. Unutmaslik kerakki, amortizatsiya xarajatlari pullik 
xarajatlar boʻlmasada ularning ortishi soliqlarni kamroq toʻlash 
boʻyicha oʻz samarasini beradi.