Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

qiymat, daromadlilik va 
risk
dastlabki tahlilini shart qilib qoʻyadi. Bu jihat oʻz-oʻzidan 
moliyaviy aktivlarni baholash ularning 
haqiqiy qiymatini baholash
, 
ular keltiradigan 
daromadlilikni baholash
hamda ularning 
risklilik 
darajasini baholash
ni oʻz ichiga olishini anglatadi. 
Aynan shunday yondashuvdan kelib chiqqan holda moliyaviy 
aktivlarni baholash ikkita asosiy masalani hal qilish – moliyaviy 
aktivlar haqiqiy qiymati (
fair value – V
)ni va daromadliligini 
aniqlashga qaratiladi. Ular umumiy holda qaror qabul qilish uchun 
zarur minimum mezonlar vazifasini bajaradi.
Moliyaviy munosabatlarda har qanday aktivning haqiqiy qiymati 
(V) kelgusi pul oqimlari harakatidan kelib chiqqan holda 
diskontlangan qiymatga teng, ya’ni: 
𝑉 = ∑
𝐶𝐹
𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
𝑡=𝑛
𝑡=1
,
 
bu yerda V – aktivning haqiqiy qiymati; 
CF
t
– t vaqtda aktiv boʻyicha toʻlovlar;
r – talab qilinadigan yoki muqobil daromad stavkasi. 
Shunday qilib, moliyaviy aktivlarni baholash muammosini hal 
qilish toʻlovlar oqimlari, ularni amalga oshirish vaqti va diskontlash 
stavkalarini oldindan aniqlay olish darajasiga bogʻliq. 

---

- 
201 - 
Qayd etib oʻtilganidek, bozor iqtisodiyoti sharoitida va korxonalar 
moliyaviy-xoʻjalik faoliyatida muhim rol oʻynovchi moliyaviy 
aktivlarning asosiy turlari aksiyalar va obligatsiyalar hisoblanadi. 
Shundan kelib chiqqan holda quyida ular qiymati va daromadliligini 
baholashning bazaviy metodlari va modellarini koʻrib chiqamiz. 
14.2. Obligatsiyalar qiymati va daromadliligini 
baholash 
Bizga ma’lumki, obligatsiyalar qarz munosabatlarini anglatuvchi 
qimmatli qogʻozlar hisoblanadi. Xalqaro tajribaga koʻra obligatsiyalar 
emitentlariga koʻra davlat, munitsipal va korporativ obligatsiyalarga 
boʻlinadi. Qarz munosabatini anglatuvchi moliyaviy instrumentlar 
sifatida obligatsiyalar qat’iy belgilangan daromad keltiruvchi qimmatli 
qogʻozlar toifasiga kiritiladi. Bunday toifaga qat’iy belgilangan 
miqdorda dividend toʻlash belgilab qoʻyilgan imtiyozli aksiyalarni 
ham kiritish mumkin. 
“Qat’iy belgilangan daromad” umumqabul qilingan atamasini 
qat’iy ravishda tushunmaslik lozim. Bu atama bunday qimmatli 
qogʻozlar boʻyicha operatsiya oʻtkazish vaqtida nazariy jihatdan 
toʻlovlar muddatlari va miqdorlarining oldindan ma’lum qilinishini 
anglatadi. 
Obligatsiyalarning turli xil turlari amal qilishiga qaramasdan 
ularni daromad toʻlash shakllari boʻyicha quyidagicha tasniflash 
mumkin: 
- 
kuponli
, qat’iy belgilangan yoki suzib yuruvchi kupon stavkali 
obligatsiyalar; 
- 
diskontli
(
kuponsiz
), yoki 
nollik kuponli obligatsiyalar
; 
- 
qoplash vaqtida daromad toʻlanadigan obligatsiyalar
. 
Kuponli obligatsiyalar
qarzning asosiy summasi qaytarilishi bilan 
bir vaqtda davriy ravishda pul toʻlovlarini ham nazarda tutadi. Bunday 
toʻlovlarning miqdori nominalga nisbatan foizlarda ifodalanadigan k 
kupon stavkasida belgilanadi. Kuponli toʻlovlar odatda bir yil 
davomida bir, ikki yoki toʻrt marta amalga oshiriladi. 

---

- 
202 - 
Bunday qimmatli qogʻozlar harakati natijasidagi pul oqimlari 
qat’iy belgilangan kuponda operatsiya muddatining oxirida 
obligatsiyaning diskontlangan nominal qiymatiga qoʻshiladigan 
annuitetni oʻzida aks ettiradi. Soddalashtirish maqsadida diskontlash 
yagona 
r 
stavka boʻyicha amalga oshirilishini shart qilib qoʻyamiz. 
Shunda kuponli obligatsiya qiymati quyidagi formula boʻyicha 
aniqlanishi mumkin: 
𝑉 = ∑
(𝑁 × 𝑘) ÷ 𝑚
(1 + 𝑟 ÷ 𝑚)
𝑡
𝑚𝑛
𝑡=1
+
𝐹
(1 + 𝑟)
𝑛𝑚
,
bu yerda