Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 15,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
8.2. Qarz mablag ʻ lari hisobiga moliyalashtirish shakllari va ularning tasniflanishi Qarz mablagʻlari hisobiga moliyalashtirishning asosiy shakllari bank krediti (bank loan) , obligatsiyalar ( bond ), ijara yoki lizing ( leasing ) hisoblanadi. Bank krediti. Kredit (lotinchadan credo – ishonaman) korxonalarda qarz mablagʻlari hisobiga moliyalashtirishning eng keng tarqalgan va koʻpchilikka ma’lum boʻlgan shakli hisoblanadi. Kreditorlar tomonidan qarz oluvchilardan talab qilinadigan shartlarga javob beruvchi va qarz munosabatlari asosida pul mablagʻlarini olishga talabgor yuridik va jismoniy shaxslar kreditlash subyektlari hisoblanadi. Yuridik shaxslar uchun kredit olish imkoniyati quyidagi omillarga bogʻliq: - makroiqtisodiy holat; - biznes yuritishning tashkiliy-huquqiy shakli; - 113 - - tarmoq xususiyatlari va faoliyat turi; - korxonaning moliyaviy holati va kreditni qaytarib toʻlay olishga qodirligi. Qarz oluvchining mablagʻ talab qilayotgan maqsadlari kreditlash obyektlari hisoblanadi. Odatda, korxona tomonidan kredit olish jarayonida quyidagi maqsadlar kuzatiladi: - aylanma kapitalni moliyalashtirish (joriy faoliyat uchun); - investitsion loyihalarni moliyalashtirish (kapital qoʻyilmalar uchun); - oldin jalb qilingan qarz mablagʻlarini qayta moliyalashtirish; - birlashish va ajralib chiqish boʻyicha bitimlarni moliyalashtirish va boshqalar. Aylanma mablagʻlarni toʻldirish uchun kreditlar qisqa muddatli hisoblanadi va odatda ularni olish xalqaro amaliyotda ikki haftagacha boʻlgan muddat talab qiladi. Aksariyat holatlarda banklar tomonidan bunday kreditlar taqdim etishda asosiy vosita koʻrinishidagi garov ta’minoti talab qilinmaydi. Bunda korxonaning kelgusidagi tushumlari yoki likvidli tovar zaxiralari ta’minot vositasi boʻlib xizmat qiladi. Lekin tijorat banklari tomonidan tovar zaxiralarini nazorat qilish imkoniyati cheklanganligi qoʻshimcha talab qoʻyishga sabab boʻlishi mumkin. Qoʻshimcha sifatida keltirish mumkinki, yuqori nufuzga ega va moliyaviy holati barqaror boʻlgan korxonalarning aylanma mablagʻlarni toʻldirish uchun kedit olishlari bir muncha yengil hisoblanadi. Milliy va xalqaro amaliyotda bank mijozi hisoblangan yirik korxonalar aylanma kapitalini kreditlar orqali moliyalashtirish boʻyicha alohida dasturlar har bir bankda amal qiladi. Kapital qoʻyilmalarni moliyalashtirish – murakkab jarayon boʻlib, odatda, katta miqdordagi mablagʻlarni talab qiladi va kreditlash muddati bir yildan ortiqni tashkil etadi. Bunda korxonaning moliyaviy koʻrsatkichlari, nufuzi, faoliyat koʻlamidan qat’iy nazar tijorat banklariga garov ta’minoti taqdim etiladi. Investitsion loyihalarni moliyalashtirish uchun bank kreditlaridan foydalanishni alohida yoʻnalish sifatida belgilash mumkin. - 114 - Ilgari jalb qilingan qarz mablagʻlarini qayta moliyalashtirish – shartlari nisbatan foydali boʻlgan yangi kredit olish va uning yordamida oldingi qarz mablagʻini qoplashni anglatadi. Qayta moliyalashtirish boʻyicha bunday operatsiyalar bir tomondan foiz stavkalardagi farq sabab obyektiv asosga ega hisoblanadi, lekin boshqa tomondan, muddat va talab qilinadigan xarajatlar tufayli operatsiya samaradorligi past hisoblanadi. Qarz mablagʻlaridan foydalangan holda birlashish va ajralib chiqish boʻyicha bitimlarni moliyalashtirish – yuqori darajada riskli operatsiyalar sifatida tavsiflanadi. Bunday maqsadlar uchun kreditlar taqdim etishda tijorat banklari oʻz risklarini pasaytirishni ta’minlash uchun yuqori darajada garov ta’minoti va yuqori foiz stavkalarini belgilashga intiladi. Qarz mablagʻlari hisobiga moliyalashtirishda kredit va kredit liniyasini oʻzaro farqlash lozim. Kreditni taqdim etish natijasida mijoz hisobraqamida berilgan kredit summasi toʻliq aks etadi va bu summaga nisbatan kredit shartnomasiga muvofiq foiz hisoblanadi. Bunda qarz oluvchi bilan kredit shartnomasi imzolanadi. Kredit taqdim etish mijozning hisob-kitob yoki valyuta hisobraqamiga kredit summasini bir marta yoki koʻrsatilgan hisobraqamga kelishilgan grafik boʻyicha aniq sanalarda oʻtkazib berish orqali amalga oshiriladi. Kredit liniyalarini taqdim etish holatida qarz oluvchi tomonidan haqiqatda foydalanilgan qarz mablagʻini oʻzida ifodalab, aynan shu qiymat boʻyicha foiz hisoblanadi. Bunda qarz oluvchi foydalanishi mumkin boʻlgan doirada kredit resurslari boʻyicha chegara belgilanadi. Moliyaviy amaliyotda kreditlarning turli shakllari qoʻllaniladi. Eng keng tarqalgan kredit shakli muddatli yoki oddiy kredit deb nomlanadi va bank tomonidan qat’iy belgilangan muddatda aniq foiz asosida maqsadli foydalanish uchun taqdim etiladi. Overdraft – ta’minot rasmiylashtiruvisiz mijoz hisobraqami boʻyicha mablagʻlarning belgilangan limit koʻrsatkichidan yuqori boʻlishini ta’minlashga qaratilgan kredit shaklidir. Bu amaliyot - 115 - mijozning kredit tarixi, bankdagi oʻrtacha oylik oboroti barqarorligi va boshqa omillarni hisobga olgan holda oddiy ta’minotga ega kreditlarga nisbatan yuqori foizda amalga oshiriladi. Investitsion kredit – bu faoliyat yuritayotgan korxonalarda loyihalar yoki dasturlarni amalga oshirishga yoʻnaltiriladigan uzoq muddatli kredit (kredit liniyasi) shaklidir. Bunda qarz oluvchiga nisbatan kredit berish boʻyicha talablar oddiy kreditlar kabi amal qiladi. Mazkur amaliyotda tijorat banklari tomonidan amalga oshirish uchun mablagʻ soʻralayotgan loyiha (dastur) boʻyicha bines-reja yoki texnik-iqtisodiy asosnoma diqqat bilan oʻrganib chiqiladi. Sindikatsiyalashgan kredit bitta qarz oluvchining keng koʻlamli xoʻjalik dasturlari yoki yirik investitsion loyihalarni amalga oshirishni moliyalashtirish maqsadida kreditorlar tomonidan oʻzaro birlashgan holda taqdim etiladigan uzoq muddatli kredit hisoblanadi. Bunday kreditlarning asosiy xususiyatlari quyidagilar: - umumiy javobgarlik – qarz oluvchi bilan munosabatlarda kreditorlar bitta tomon sifatida ishtirok etadi, ya’ni barcha kreditorlar qarz oluvchi oldida umumiy javobgarlikni oʻz zimmasiga oladi; - kreditorlarning teng huquqliligi – banklardan birortasi ham qarzni undirish boʻyicha alohida ustunlikka egalik qila olmaydi; - kreditni qoplash boʻyicha tushgan barcha mablagʻlar taqdim etilgan summaga proporsional tartibda ishtirokchilar oʻrtasida teng taqsimlanadi; - hujjatlashtirishning yagonaligi – barcha shartnomalar koʻp tomonlama imzolanadi; - bitimning barcha ishtirokchilari uchun axborotning yagonaligi amal qiladi. Kredit olish shakllari va shartlarining xilma-xilligi korxonalarda bu jarayonni boshqarishning aniq siyosatini ishlab chiqish zaruratini belgilaydi. Kredit olish jarayonini shartli ravishda toʻrtta bosqichga boʻlish mumkin. Har bir bosqich xususida batafsil toʻxtalamiz. Yüklə 15,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|