O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami toshkent 2003

3. Institutsionalizmning asosiy muammosi va masalalari. 
“Klivergentsiya kontseptsiyasi”. “Xalq kapitalizmi”, “Industrial 
jamiyatdan keyingi jamiyat”, “Iqtisodiy o’sish bosqichlari”. 

Nobel mukofoti sohibi, gollandiyalik olim Yan Tinbergen 60-yillari ilgari

surgan konvergentsiya kontseptsiyasi ko’pchilik iqtisodchilar tomonidan qo’llab
quvvatlandi. Ushbu kontseptsiyaga ko’ra kapitalizm bilan sotsializm rivojlana borgan
sari har ikkalasida o’xshash belgilar yuzaga keladi (kapitalizmda rejali ish roli oshib
boradi, sotsializmda bozor munosabatlari rivojlanadi), tafovutlar asta-sekin yo’qolib
boradi. Ishlab chiqarish sharoitlari, madaniyat va fan-texnikaning rivojlanishi
umumiy taraqqiyot natijasida har ikkalasida tobora bir xillashib boradi. Kapitalizm
163 

ham, sotsializm ham ayni bir xil muammolarni hal qilishga, ularni hal etishning bir

xil uslublarini qo’llashga intiladi.

Konvergentsiya texnikada, iqtisodiyotda, siyosatda, sotsial sohada kuzatiladi.

Ya.Tinbergan hozirgi paytda hech qaerda «sof kapitalizm» yo’q deb hisoblaydi. Bu
borada fikr yuritgan J.K.Gelbreyt texnika taraqqiyotini kapitalizm va sotsializmning
yaqinlashuvi negizi sifatida ilgari suradi. U konvergentsiya moyilligini yirik ishlab
chiqarishning o’sishida, jami talabning davlat tomonidan tartibga solinib turishi va
hakozolarda ko’radi. «Biz, - deb xulosa qiladi Gelbreyt, - go’yo turlicha bo’lgan
ikkita industrial tizimning konvergentsiyasi hamma eng muhim sohalarda sodir
bo’layotganligini ko’rib turibmiz».

Iqtisodiyotni davlat yo’li bilan tartibga solib turishni birinchi o’ringa qo’ygan

A.Bergson «har ikkala tizim unchalik xilma-xil emas va keyinchalik ular o’rtasidagi
tafovut yanada ko’proq kamayib borishi mumkin», deb yozadi.

Amerika sotsioligi P.Sorokin barcha asosiy yo’nalishlar bo’yicha

tabiatshunoslik va texnika, ijtimoiy fanlar, maorif, san’at, din, nikoh va oila, iqtisodiy
tizim, ijtimoiy munosabatlar, siyosiy tizim sohalarida kapitalizm bilan sotsializmning
yaqinlashuvini targ’ib qildi. Uning fikricha, kapitalizm va sotsializmning o’zaro
konvergentsiyasi oqibatida ulardan farq qiladigan qandaydir oraliq jamiyat yuzaga
keladi.