O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami toshkent 2003

«Xalq kapitalizmi». 

Urushdan keyingi yillari institutsionistlar o’zlari oldin taklif qilgan

«boshqaruvchilar inqilobi» va «jamoa kapitalizmi» kontseptsiyalarini davom
ettirdilar. Mazkur kontseptsiyaga binoan hozirgi zamon g’arb mamlakatlarida
hokimiyat ayrim shaxslar qo’lida emas, balki jamoalar, eng avvalo texnokratlar va
menejerlar qo’lida bo’ladi. Bu mulkning juda ko’p mayda aktsionerlar o’rtasida
bo’linib ketishi bilan va ishlab chiqarish jarayonining qiyinlashi bilan bog’liq.
Institutsionalistlar tomonidan ishlab chiqilgan iqtisodiy fandagi boshqa yo’nalish –
iqtisodiy rivojlanish nazariyasidir. Bunda asosiy e’tibor iqtisodiy o’sishning
texnikaviy-xo’jalik omillariga (texnikaning rivojlanishi darajasi, ijtimoiy
mahsulotdagi investitsiyalar ulushi va b.) qaratilgan.

40-yillari «xalq kapitalizmi» kontseptsiyasi shakllandi, unda XIX asr oxiridan

boshlab kapitalistik tizimda yuz bergan o’zgarishlar qayd etiladi. Yirik
korporatsiyalar va davlat tomonidan bozorning tartibga solinib turilishi bozordagi
beqarorlikni va ortiqcha ishlab chiqarish inqirozini bartaraf etishga imkon beradi.
Aktsiyalarning keng tarzda tarqalishi yollanma ishchilarni kapital egalariga
aylantiradi, bu hol asta-sekin kapitalistlar bilan yollanma ishchilar o’rtasidagi
qarama-qarshilikka barham beradi. Davlatning faol qayta taqsimlash siyosati, keng
aholi qatlamining mulkchilikda va kichik biznesda qatnashishi, yuqori iqtisodiy
o’sish sur’atlari tufayli umumiy farovonlik darajasining oshishi - bular hammasi
sotsial guruhlar o’rtasidagi tafovutni yo’qotadi, sinfiy ixtilof asosini bartaraf etadi.

Mazkur o’zgarishlar jamiyatning sotsial-psixologik holatiga ijobiy ta’sir

ko’rsatdi va iqtisodiy rivojlanishga imkoniyat yaratib berdi. Bu xususida
164 

R.Xeylbruner tasdiqlaganidek: «kapitalizm yangi tizim tufayli ancha diqqatga

sazovor va hech qachon boshidan kechirmagan uzoq muddatli iqtisodiy o’sish yo’liga
o’tdi… Ushbu tizim tufayli sanoati rivojlangan mamlakatlarda aholining keng
qatlamini o’z ichiga olgan mislsiz rivojlanish qo’lga kiritildi».