O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

5
 
Bank tizimini rivojlantirish va mustahkamlash masalasi doimo e‘tiborimiz 
markazida bo‗lib kelmoqda va bu o‗zining ijobiy natijalarini bermoqda. Biroq, bu 
boradagi ishlarni yanada chuqurlashtirish va kengaytirish kerak. Nega deganda, 
aynan banklar, ta‘bir joiz bo‗lsa, butun iqtisodiyotimizni oziqlantirib turadigan qon 
tomirlari hisoblanadi, mamlakatimizning moliyaviy-iqtisodiy barqarorligi ko‗p 
jihatdan ularning samarali faoliyatiga bog‗liq. 
Birinchi navbatda banklar, ularning muassislari kapitallashuv darajasini oshirish 
bo‗yicha boshlangan ishlarni oxiriga yetkazishi, o‗z nizom jamg‗armasi miqdorini 
belgilangan ko‗rsatkichlarga olib chiqishi lozim. 
4
―Ўзбекистон Республикасида нақд пулсиз ҳисоб-китоблар тўғрисидаги‖ Низом. ЎзР АВ томонидан 
13.12.2004 йилда 1122-2-сон билан рўйхатга олинган.
5
И.Каримов. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва 
чоралари.-Т.: Ўзбекистон.2009. 

---

57 
Bugungi kunda banklarda omonatlarning ko‗payishiga, ularning bank tizimiga 
jalb etilishiga nimalar to‗sqinlik qilayotganini har tomonlama chuqur tahlil qilish va 
bu borada qo‗shimcha chora-tadbirlar ko‗rish kerak. Bu o‗rinda gap aholi va xo‗jalik 
yurituvchi sub‘yektlarning bo‗sh mablag‗larini bank sektoriga jalb qilishda ta‘sirchan 
va uzoq muddatli rag‗batlantirish omillarini tashkil etish, iqtisodiyotning real 
sektoriga kredit ajratishni ko‗paytirish uchun banklarning imkoniyatini kengaytirish 
haqida bormoqda. 
Banklar zimmasiga investitsiya faoliyatini kengaytirish vazifalari yuklangani 
sababli ularning ishini tubdan qayta tashkil etish lozim. Birinchi navbatda, bu borada 
investitsiya loyihalarini ekspertizadan o‗tkazish va moliyalashni tashkil etish 
bo‗yicha tijorat banklarining maxsus xizmatlarini mustahkamlash zarur. 
Inqirozga qarshi choralar dasturida ko‗zda tutilgan tadbirlarni izchillik bilan 
amalga oshirish jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining tahdid va xatarlariga munosib 
qarshi turish, uning iqtisodiyotimizga salbiy ta‘sirining oldini olish imkonini beradi.
Respublikamizda bank tizimi davlat Markaziy banki va tijorat banklaridan 
tashkil topgan bo‘lib, ular o‘z mijozlariga shartnoma asosida xizmat ko‘rsatadi. 
Mijozlar bank xizmatlaridan foydalanishda mustaqil ravishda o‘zlari tanlagan bir 
yoki bir nechta banklarda hisob-kitob-pul bilan bog‘liq operatsiyalari amalga 
oshiradi.
6
Shu bilan birga ishlab chiqarish faoliyati kengaytirish maqsadida bankning 
kredit resurslaridan foydalanishlarilari va maqsadli kredit munosabatlari yuzasidan 
kredit shartnomalarini rasmiylashtirishlari mumkin.
Hech kimga sir emaski, bugun keng ko‗lamda tarqalib borayotgan jahon 
moliyaviy inqirozining asosiy sabablaridan biri — bu banklar likvidligi, ya‘ni to‗lov 
qobiliyatining zaifligi bilan bog‗liq muammoning keskinlashuvi, kredit bozoridagi 
tanglik, sodda qilib aytganda, pul mablag‗larining yetishmasligi bilan izohlanadi. 
Mamlakatimizda 
esa 
birgina 
tijorat 
banklarining 
aktivlari 
miqdori, 
"Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to‗g‗risida"gi 
qonunga muvofiq shakllangan zaxiralarni hisobga olgan holda, 13 trillion 360 
milliard so‗mdan oshadi. Bu aholi va xo‗jalik yurituvchi sub‘yektlarning jalb 
qilingan depozitlari hajmidan taxminan 2,4 barobar ko‗p demakdir. 
Bank aktivlari hajmining sezilarli darajada oshganini hisobga olib, bugungi 
kunda respublikamizda aholining banklardagi barcha depozitlarini davlat tomonidan 
yuz foiz kafolatlash ta‘minlanmoqda. 
Shu borada 2006 yilda tashkil etilgan "Mikrokreditbank"ning faoliyati xususida 
alohida to‗xtalish joiz. Mamlakatimiz hududlarida 78 ta filiali va 270 dan ziyod 
minibanki faoliyat ko‗rsatayotgan mazkur bank kichik biznes va xususiy tadbirkorlik 
tarmog‗ini kreditlar bilan ta‘minlashga xizmat qilmoqda. 
2007—2008 yillar davomida ushbu bank aktivlari miqdori 3,5 barobar, kichik 
biznes va xususiy tadbirkorlikni kreditlash hajmi 4 barobarga oshdi va bu 
maqsadlarga 150 milliard so‗mdan ortiq mablag‗ yo‗naltirildi.
7
6
Ўзбекистон Республикаси банкларида очиладиган банк ҳисобварақлари тўғрисида йўриқнома. ЎзР АВ 
29.09.2003 й. 1080-1-сон билан рўйхатга олинган
7
И.Каримов. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва 
чоралари.-Т.: Ўзбекистон.2009. 

---

58 
Prezident farmoni asosida "Mikrokreditbank" ustav jamg‗armasini 72 milliard 
so‗mga oshirish va uning hajmini 150 milliard so‗mga yetkazish haqida qaror qabul 
qilindi. 
Korxonalar banklarda hisob–kitob va valuta schyotlaridan tashqari, maxsus joriy 
schyotlari (limitlashtirilgan chek daftarchalari, akkreditivlar, maxsus schyotlar va b.) 
dan ham foydalanishlari mumkin. 
Хo‘jalik yurituvchi subyektlarning pul mablag‘lar hisobi buxgalteriya hisobi 
schyotlar rejasining beshinchi bo‘limi, majburiyatlari bo‘yicha hisob–kitoblar esa 
oltinchi va yettinchi bo‘limida tayinlangan schyotlarda yuritiladi. 
Хo‘jaliklarda mavjud pul mablag‘laridan maqsadli foydalanish va ularni 
samarali boshqarish, shuningdek, olinadigan mablag‘lar va majburiyatlarni o‘z 
vaqtida so‘ndirish buxgalteriya hisobi orqali nazorat qilinadi. Shu boisdan, ushbu 
nazoratni to‘g‘ri va o‘z vaqtida tashkil etishda uning oldiga bir qator vazifalarni 
bajarishni taqozo etadi. Ular quyidagilardan iborat: 

pul mablag‘lari va hisob–kitob operatsiyalarini o‘z vaqtida tegishli hujjatlarda 
to‘g‘ri rasmiylashtirib borish; 

kassadagi kirim va chiqim qilinayotgan mablag‘larni to‘g‘ri rasmiylashtirish 
hamda ularni kassa daftarida qayd qilib borish; 

kassadagi naqd pul mablag‘lari va unga ekvivalent bo‘lgan pul hujjatlari, 
qimmatli qog‘ozlarning butligini kundalik nazorat qilib borish; 

pul mablag‘laridan to‘gri foydalanish va ularning maqsadli sarflanishini doimiy 
nazorat qilish; 

budjet, budjetdan tashqari mablag‘lar, banklar, xodimlar va boshqa tashkilotlar, 
xaridor va buyurtmachilar bilan shartnomada belgilangan to‘lov shakllariga amal 
qilib borishni nazorat qilish; 

qarzlarni qaytarish muddatidan o‘tkazib yubormaslik maqsadida debitor va 
kreditorlar o‘rtasidagi o‘zaro hisob – kitoblarni o‘z vaqtida taqqoslama 
dalolatnomalar bilan rasmiylashtirish hamda uni so‘ndirish bo‘yicha chora-tadbirlar 
ko‘rish; 

xo‘jalikning pul mablag‘lari harakatini oldindan prognozlash va pul oqimini 
me‘yorlashtirish bo‘yicha tegishli tadbirlar ishlab chiqishda iboratdir.