3 -BOB. PUL MABLAG‘LARI VA HISOB–KITOBLAR HISOBI 3.1. Pul mablag‘lari va hisob–kitoblarning mazmuni hamda ularni hisobga olishning vazifalari Bozor munosabatlari sharoitida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ishlab
chiqarish jarayonida doimo boshqa xo‘jaliklar bilan iqtisodiy aloqada bo‘ladilar.
Bunday aloqalarini olib borish xo‘jaliklarning asosiy faoliyati hisoblanadi va ishlab
chiqarish jarayonining uzluksizligi, mahsulotlarni o‘z vaqtida jo‘natish hamda sotish
jarayoni ta‘minlanadi. Хo‘jalik aloqalari shartnomalar bilan rasmiylashtirilib, ularga
asosan bir tomon mahsulot (ish va xizmat) larni taklif etuvchi (sotuvchi), ikkinchi
tomon esa – xaridor sifatida qatnashib, to‘lovni amalga oshiruvchi bo‘lib qatnashadi.
Mahsulot (ish va xizmat) larni yetkazib beruvchi bilan uning haqini to‘lovchilar
orasidagi hisoblashishlar o‘z vaqtida tashkil etilishi aylanma mablag‘larning aylanish
tezlashishiga ta‘sir qilib, olinadigan va to‘lanadigan mablag‘larning paydo bo‘lishiga
barham beradi.
Shuningdek, xo‘jaliklarning budjet va budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha
tegishli idoralar hamda ishlab chiqarishda, boshqaruv apparatida faoliyat
ko‘rsatayotgan xodimlar bilan hisoblashishlar vujudga keladi.
Хo‘jalikning boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro hisoblashishlari naqd pullik yoki
naqd pulsiz, ya‘ni pul o‘tkazish yo‘li orqali to‘lovni oluvchining hisob raqami
ochilgan bankka o‘tkazib beriladi. Bugungi kunda subyektlar o‘rtasida o‘zaro hisob-
kitob operatsiyalari bo‘yicha hisoblashishlar nizomga
4
ko‘ra pul o‘tkazish yo‘li orqali
amalga oshiriladi.
Тijorat banklari yuridik va jismoniy shaxslarning bo‘sh turgan mablag‘larini jalb
qilish, ularning boshqa xo‘jalik hamda tashkilotlar o‘rtasidagi o‘zaro hisob –
kitoblarini amalga oshirish, shuningdek, qaytarib olish to‘lovlilik va muddatlilik
sharti bilan bo‘sh mablag‘larni joylashtirish maqsadida tashkil etilganligidir.
Bank ishini yanada takomillashtirish, aholi va xo‗jalik yurituvchi
sub‘yektlarning bo‗sh mablag‗larini tijorat banklari depozitlariga jalb qilishni
rag‗batlantirish ishlari ham 2009 yilda ustuvor vazifa bo‗lib qoladi.
