O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

 
 2. 3-rasm
. Qum hajmining ortishiga nisbatan bog’liqlik ΔV: yirik (1) va
mayda (2) uning namligiga nisbatan W (og’irligi bo’yicha) 
Kar’erdagi qum turli namlilik darajasiga еga bo’lganligi uchun uni ochiq 
xavoda saqlash davomida namligi tinimsiz o’zgarib turadi. Shu sababli beton 
ishlab chiqarish jarayonida davriy ravishda qumning zichligi va namligini aniqlab 
turish va beton tarkibiga tuzatishlar kiritish zarurati tug’iladi.
Turli to’ldiruvchilarni sinash natijalariga ko’ra qumning suvshimuvchanligi 
4-14%, yirik to’ldiruvchining suvshimuvchanligi 1-10%, yirik donali qumlar 4-
6%, urtacha yiriklikdagi qumlar 6-8%, mayda (mayin) zarrali qumlarda 8-10% va 

---

45 
o’ta mayda qumlarda 10% dan ortiq, vol’sk standart qumida 4%, shagalda 1-4%, 
pishiq otqindi tog’ jinslaridan olingan chaqilgan toshda 2-6%, karbonat jinslaridan 
olingan chaqilgan toshlarda (suvshimuvchanligini hisobga olgan xolda) 5-10% ga 
teng.
2. 
2-jadvalda 
ba’zi 
to’ldiruvchilarning 
standart 
va 
texnologik 
xarakteristikalari keltirilgan. Xar xil xarakteristikali to’ldiruvchilar bir biriga yakin 
standart xarakteristikalarga еga bo’ladilar. 2. 2-jadvaldagi qiymatlar texnologik 
xarakteristikalar qo’llanilishini foydaligini е’tirof еtib, betonning xususiyatiga 
to’ldiruvchining ta’sirini kengroq hisobga olish imkonini beradi.
Ba’zi to’ldiruvchilarning standart va texnologik xarakteristikalari
2. 2-jadval
To’ldiruvchi 
Xa
qiqi
y
zichligi
, 
g
/sm
3
Zichlik, 
kg
/l
Bo
’shli
q, 
%
Yirikli
k
modul
i, 
M
y
ir
S
uvshm
u
vc
ha
nli
k, 
%
Otqindi tog’ jinslaridan 
olingan chaqilgan tosh 
2, 69 
1, 45 
45, 7 
- 
3, 43 
Aynisi
2, 6 
1, 47 
42, 6 
- 
5, 88 
Oxaktoshdan olingan 
chaqilgan tosh 
2, 56 
1, 34 
45, 6 
- 
5, 72 
Qurilish qumi
2, 63 
1, 51 
42, 5 
2, 79 
7 
Aynisi
2, 7 
1, 37 
49 
0, 69 
11, 5 
Vol’sk qumi 
2, 65 
1, 56 
41 
2, 05 
4